Uzrok i smisao belvederskog protesta

Piše: Milorad Popović

Drugi put u potonjih osamdeset pet godina, na Belvederu kod Cetinja, s  istovjetnim povodom, dogodili su se protesti protiv režima koji je ugnjetavao i omalovažavao crnogorski narod. Prvi put su se 26. juna 1936. godine, udruženi Crnogorska stranka i komunisti – kao formalni organizatori bili su  bivši ministri  Kraljevine Crne Gore, Petar Plamenac i Ivo Jovićević – i organizovali demonstracije zbog nacionalne diskriminacije Crnogoraca i ekonomske segregacije Crne Gore u Kraljevini Jugoslaviji. Žandarmerija je zaustavila  veliku kolonu protestanata koja se kretala iz Riječke nahije, i na Belvederu, bez upozorenja pucala na demonstrante. U toj terorističkoj akciji režima ubijeno je, odnosno strijeljano, šest a ranjeno trideset nenaoružanih demonstranata.

Konkretni povod drugih demonstracija –  sa barikadama –  na Belvederu četvrtog i petog septembra 2021. godine, bila je intronacija  novoizabranog mitropolita Crkve Srbije Joanikija Mićovića, koji ne priznaje crnogorsku naciju, kulturu, jezik, u Cetinjskom manastiru. Ustoličenje Mićovića bila je, ipak, samo kap koja je prelila času: kulminacija frustracije i nezadovoljstva položajem crnogorske nacije, šikaniranjem i getoizacijom Crnogoraca.

Istina, vladajući režim 2021. godine nije bio tako brutalan kao njihovi politički predšasnici iz  Vlade Milana Stojadinovića, prije svega zato što je Crna Gora u Kraljevini Jugoslaviji i formalno bila provincija, dio Zetske banovine, a danas je kandidat za Evropsku Uniju i članoca NATO. Jer, da je drugačiji geopolitički kontekst, da  Crna Gora  nije članica NATO, Vlada na čijem čelu je bio Amfilohijev  pojac, koja je   iz istog šinjela ideologa i egzekutora što su osmislili i sproveli etnička čišćena u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, masovne zločine u Srebrenici i Vukovaru, postupila bi kao i žandarmerija bana Muja Sočice.

Upravo zbog činjenice da postoji Zapadni monitoring u Crnoj Gori, u samoj Vladi je u noći između 4. i 5. septembra bilo polemika, neslaganja, pa i traženja ostavki ministra i direktora policije, oko toga na koji način će djelovati. Pobijedila je radikalna  opcija, na direktno insistiranje Beograda – Milo Đukanović je izjavio da je sto agenata i apecijalaca BIA-e, srpske tajne policije, bilo u Crnoj Gori angažovano u događajima 4. i 5. septembra 2021. godine!? – da bi se pokazalo ko su gazde u Crnoj Gori: i da  nikakvi lokalni protesti ne mogu spriječiti još jedno poniženje Crnogoraca na mjestu koje je vjekovima bilo epicentar nacionalne duhovnosti i državnosti. Prema javno objavljenim podacima, koji nijesu demantovani, ministar i direktor policije su marginalizovani, i stvorena je druga linija komandovanja koju je Beograd sprovodio preko premijera Krivokapića i djelova službi bezbjednosti. (U toj dosta haotičnoj situaciji u Krivokapićevom štabu za suzbijanje demonstracija nalazili su neki poslanici i ministri koji nemaju veze sa bezbjednosnim sektorom. Jedan od njih, mlađani ministar ekonomije Milatović, prema pisanju dnevnih novina, rekao je  „da je podnošljivo da pogine deset Crnogoraca“).

Paralelno, uz znanje i koordinaciju sa vlastima, u Cetinjskom manastiru instalirano je više desetina naoružanih Joanikijevih pristalica, među kojima je, prema izvještaju D. Vukšića, na Odboru za bezbjednost, bilo preko trideset pet „bezbjednosno interesantnih lica“.

Nakon intronacije mitropolita Joanikija, uz prisustvo patrijarha srpskog Porfirija, koji su na Cetinje došli u vojnom helihopteru, zaštićeni pancirnim dekicama, u pratnji specijalaca sa dugim naoružanjem, vlast na razne načine kriminalizuje belvederske proteste. Enormnu upotrebu hemijskih sredstava, zbog kojih se na Cetinju nije moglo normalno disati naredna dva dana, upotrebu tzv. gumenih metaka, sprječavanje slobodnog kretanja građana, vlast je kasnije opravdavala preventivnim akcijama da bi se spriječio napad na policiju i  pokušaj državnog udara!?

Nešto opširnije sam opisao kontekst Belvederskih demonstracija da bi i manje upućenom čitaocu bilo jasno da je dosadašnji režim u Podgorici, koji je personifikovao Zdravko Krivokapić, po svojoj ideologiji i karakteru, anticrnogorski, antievropski, revolucionaran, prevratnički u odnosu na  Ustav Crne Gore. Jer, političke i propagandne strukture čiji su lideri bili prvostepeno osuđeni za pokušaj državnog udara 2016. na višegodišnje robije,  danas su na čelu skupštinskog Odbora za bezbjednost i Agencije za nacionalnu bezbjednost(!) i optužuju predstavnike građanske prozapadne opcije,  za rušenje Ustava.

Prema pisanju štampe,  prozapadni građanski aktivisti, intelektualci, pisci, profesori univerziteteta, u klasifikaciji ANB – koja bi, kao svaka tajna služba, trebala da brani ustavni poredak – tretiraju se kao „nasilni ekstremisti“, a kriptočetničke i ljotićevske organizacije kao patriotska folklorna udruženja! K tome, jerarsi SPC  preuzeli su na sebe ulogu ideoloških komesara, koji budno prate moralno-političku i nacionanu podobnost. Onima koji se bune,  poput nekadašnjih gospodara života i smrti u kožnim mantilima, arogantno poručuju: „ Morate se naviknuti na novu Crnu Goru“. To jest, moraće se naviknuti da im   određuju pravila prema kojima će biti šikanirani, ucjenjivani, ostavljani bez posla, i pritom biti zahvalni  novim gospodarima.

Istina, projekat unutrašnjeg razaranja crnogorskog društva prilično je razuđen: i  sprovodi se kombinacijom brutalnosti i „meke sile“, tražeći kolaboracioniste u bivšim režimskim činovnicima, ali i  među  manjinskim nacionalnim zajednicama, koje bi nakon što im obave   taktičke zadatke trajno pozicionirali kao građane drugog reda.

Istina, etnički i klerikalni nacionalizam, fašizam i rasizam ne mogu  sami sebe obuzdati, pa se svako malo događaju izlivi šovinizma prema Bošnjacima-muslimanima, Hrvatima i Albancima – D. Abazovića su na protestima protiv inicijative za formiranje manjinske Vlade, nazvali šiptarom –  ali ideolozi velikosrpstva ne odustaju od svojih namjera i  svim silama, metodom toplo-hladno, pokušavaju pridobiti lidere bošnjačkih, albanskih i hrvatskih političkih stranaka, islamskog sveštenstva i katoličkog klera. S posebnim iskušenjem – o tome  opširnije u nastavku teksta – suočavaju se predstavnici albanskih nacionalnih partija, koje pokušavaju priodobiti, i kroz projekat Otvoreni Balkan, koji treba da se temelji na osovini Beograd-Tirana.

Velikosrpski štabovi s pravom računaju da će, ukoliko razbiju političku koaliciju i solidarnost među strankama građanske provinijencije – po principu jednog po jednog –  lakše  ostvariti glavni cilj marginalizacije i segregacije nacionalnih Crnogoraca, samim tim i eliminisanja samog smisla postojanja Crne Gore, kao samostalne i nezavisne države. Vjerujem da politički i intelektualni lideri manjinskih nacija neće nasjesti na ove providne namjere, jer etnički i klerikalni velikosrpski nacionalizam u svom iskustvu i imaginarijumu bazira se isključivo na ideji srpske etničke i nacionalne dominacije.

Elem, o  nacifašističkoj duhovnoj i ideološkoj osnovi „srpskog sveta“ zorno svjedoči  saopštenje sa sastanka srpskih patriotskih organizacija koji se dogodio 11. 12. 2021. godine u Podgorici. „Neophodan je jači i argumentovaniji otpor nastojanju Zapada da srpski životni prostor (potcrtao M. P.) stavi pod NATO kontrolom i privede u sferu zapadnjačke civilizacije kojoj srpski narod nikada nije pripadao, i u koji bi mogao da služi samo nacionalno obezličen i ogoljen do neprepoznatljivosti.“ Dalje se navodi da treba jačati koncept „srpskog sveta“, kao „jedinstvenoga kulturnoga, duhovnoga, istorijskoga i identitetskoga prostora, u isčekivanju povoljnih unutrašnjih i međunarodnih prilika“ (potcrtao M. P.).

Ovaj stav o iščekivanju povoljnih međunarodnih prilika  veoma je važan za razumijevanje dubinskog plana za ostvarenje „srpskog sveta“. Istina, ideolozi srpskog Lebensrauma (njemački životni prostor), stvorili su „povoljne unutrašnje prilike“ etničkim čišćenjem polovine Bosne i Hercegovine, koju su nazvali Republika Srpska, i od 30. avgusta 2020. preuzimanjem Crne Gore.

Međutim, trenutni međunarodni odnos snaga im još ne dozvoljava da preduzmu radikalne korake, iako bi im u narednom periodu situacija u Crnoj Gori možda ponovo mogla izmaći kontroli. (Vidjećemo da li su recentne najave DF o novoj blokadi Crne Gore samo propagandni pritisak ili novi rusko-srpski plan za nemire i haos u Crnoj Gori.) No,  oni računaju na propast Zapada i liberalne demokratije što bi zakonomjerno osnažilo   savremeni vjerski i nacionalni radikalizam i revitalizovanje starih ruskih imperijalističkih apetita. Etnički i klerikalni nacionalisti, svjesno ili nesvjesno, pouzdaju se u postojanost čovjekovog instinkta za (samo)uništenjem, i na kraju postaju sami žrtve svojih distopija, jer više ne razlikuju manipulacije od privida.

Tako i  tzv. srpski svet već dugo, osim manipulativnih ima i iracionalnu komponentu, koja ga ozbiljno limitira u ostvarivanju njihovih krajnjih ciljeva. Naime, nakon smrti kralja Aleksandra Karađorđevića i odlaska s životne scene starih  ideologa srpskog nacionalizma  prozapadne provinjencije, poput Slobodana Jovanovića, Milana Grola, Živka Topalovića, velikosrpski nacionalizam je duhovno-ideološki obnovljen na sinkretizmu rusofilskog komunizma i svetosavlja, i zato  fatalistički istrajava na antizapadnoj ideologiji. (Zoran Đinđić je pokušao napraviti  strateški zaokret, i Srbiju  vratiti u sferu Zapadne politike, ali njegov pokušaj se tragično završio, za njega i za velikosrpsku nacionalnu politiku. Jer, da je Đinđić ostao živ veliko je pitanje bi li  Crna Gora danas imala formalnu nezavisnost).

Politika Mila Đukanovića  dosta dugo je uspješno koristila  doktrinarne zablude srpske vanjske politike,  prije svega zato što je napravila jasnu distinkciju u odnosu na beogradsko zaziranje od evroatlanskog vojno-političkog saveza. No, svaku održivu vanjsku politiku  mora pratiti i unutrašnja politička scena, a blok prozapadnih stranaka i civilnih struktura koje su podržale državnu nezavisnost raskolio se i ušao u razne neprincipijelne igre sa velikosrpskom strukturom.

I ova činjenica svjedoči o političkoj i nacionalnoj nezrelosti  crnogorske političke i intelektualne klase: jer tamo gdje postoji građanska tradicija, elementarna politička kultura i svijest o temeljnim vrijednostima i ugrozama nacionalnog suvereniteta, postoje i crvene linije koje prave distinkciju između demokratskog izbora i veleizdaje. Protagonisti iz dovršenih nacija – pogotovo u parlamentarnoj demokratiji –  ne prave paktove i koalicije sa subjektima čija je agenda asimiliranje te iste nacije, i devastiranje svih ključnih ideoloških i političkih paradigmi na kojima su država i društvo utemeljeni.

Slabosti crnogorske prozapadne strukture su kauzalno povezani s  nekonsolidovanom, plitkom nacionalnom sviješću i primitivnim materijalizmom.  Taj trgovački, kalkulanski duh,  nakon 30. avgusta 2020. nije pokazao spremnost i sposobnost da se efikasno i organizovano suprostavi grubim imperijalnim atacima, u vrijeme tzv. Moleban revolucije, pogotovo u vrijeme lokalnih izbora u Nikšiću. No, protest na Belvederu 4. i 5 septembra 2021., uprkos anemičnosti političkih stranaka, pokazao je da u crnogorskoj nacija nijesu potpuno utrnuli stari slobodoištući instinkti.

Taj otpor nije imao profilisane lidere, nikakvu čvrstu organizacionu strukturu, logistiku, ali strast i upornost demonstranata na barikadama pokazao je neprijateljima crnogorske nacije da svoje mračne ciljeve ne mogu ostvariti u tišini, i bez otpora. Dakle, u ovom slučaju se pokazalo da je taj instinktivni otpor asmilaciji bio vjerodostojniji i efikasniji nego da su ga vodili politički lideri. Jer, već smo se uvjerili da je „niži politički tip“, nekadašnjeg plemenskog separatizma iz 19. vijeka, u našem dobu, u drugim oblicima još živ, pa su  u nekim kritičnim trenucima za opstojnost države i nacije  lideri suverenističkih stranaka pokušali napraviti neprincipijelne saveze sa protivnicima indipendizma.

Tako je LSCG poslije izbora 2001. u vrijeme konsolidovanja indipendističkog pokreta pregovarao s liderom stožerne antisuverenističke stranke SNP o formiranju manjinske Vlade, a 2015.,  kad Moskva i Beograd svim silama nastojali spriječiti ulazak Crne Gore  u NATO, SDP izlazi iz Đukanovićeve Vlade i pridružuje se opoziciji. Na kraju,  tragične moralne posljedice za crnogorski pokret otpora imaće aktuelna saradnja SDP-a,  poslije demonstracija na Belvederu,  sa strankom kojoj je mentor srpski mitropolit Mićović!?

Riječju, belvederski protesti,  imali su posljedice jednog većeg zemljotresa, od kojega se još nije sleglo tlo.  U vanjskom kontekstu doprinijeli su da se  Zapadni posmatrači, analitičari i institucije koje se bave Zapadnim Balkanom, s malo više kritičkog smisla  fokusiraju se na unutrašnje prilike u Crnoj Gori, i da odlučnije postave određena pitanja odlazećoj Vladi u Podgorici. K tome, Zapadne zemlje  dok god nema glasnih protesta protiv očiglednih kršenja prava – podsjetimo se da je Evropa bila indiferentna prema Miloševićevim politici prema Kosovu i Lukašenkovoj autokratiji, sve dok nijesu izbili masovni protesti – nerado arbitriraju u untrašnjim pitanjima, ili to rade dosta dvosmisleno.

Kad je u pitanju  tako mala zemlja, bez moćnih saveznika, onda je vanjska percepcija često površna i kontaminirana raznim manipulacijama,  iz centara koje pretenduju na njenu suverenost. Slike iz Cetinja i Belvedera obišle su Evropu, toliko da se upale  alarmi u glavama nekih birokrata da bi se na Balkanu moglo otvoriti još jedno krizno žarište.

Druga stvar koja bi trebala uticati  na odnos snaga i unutar Crne Gore  je  konsolidovanje Bajdenove administracije, u čijoj vanjskopolitičkoj agendi Balkan ima određeno mjesto. U tom kontekstu je  bosanskohercegovačko, kosovsko i crnogorsko pitanje uzročno-posljedično povezano, pogotovo u namjeri SAD da ograniči ruski uticaj na Balkanu, kao jednoj od strateških tačaka na kojima se Moskva nadmeće s NATO. Zapadne zemlje, posebno SAD, sporije reaguju, jer je njihov mehanizam donošenja odluka, za razliku od autoritarnih država, komplikovan, s čestim traženjem konsenzusa među važnim političkim akterima i granama vlasti, koje istovremeno prate rejting u mjerenjima popularnosti javnog mnjenja.

Zbog  notornih slabosti evropskih zemalja liberalne demokratije kad je u pitanju spoljna politika, ali i nesposobnost i neodlučnost Podgorice nakon pokušaja državnog udara u   Crnoj Gori 2016. da pravno-politički slučaj dovede do kraja, uzrokovali su da reakcija Zapada na atak na jednu suverenu državu, članicu NATO, bude dosta slaba i mlaka, što je uticalo, između ostaloga,  na rapidni proces truljenja i opadanja suverenističke opcije. Iz ovih grešaka se moraju izvući adekvatne pouke, i iskoristiti promjena  administracije u Vašingtonu na izborima 2020., jer predsjednik Bajden,  možda bolje i s više skrupula, od svih aktuelnih američkih političara, poznaje uzroke balkanske krize.

Belvederske barikade  produbile su i krizu  Vlade Zdravka Krivokapića, i ubrzale njen pad. Dan uoči izglasavanja nepovjerenja Vladi u Skupštini Crne Gore to je priznao i sâm premijer. Još u noći demonstracija premijer je pokušao smijeniti direktora policije Brđanina, i  nesuglasice sa Abazovićem su se produbile, pa je Krivokapić ubrzo nakon 5. septembra 2020.  tražio  mogućnost da GP URA zamijeni novim koalicionim partnerima.  Nova podjela karata nakon što je URA napustila Vladu otvorila je procese koji ponovo vraćaju u igru prozapadnu političku strukturu.

Najavljena manjinska Vlada donosi više nepoznanica: još je neizvjesno da li  Abazovićeva nametnuta saradnja s DPS-om i njegovim starim koalicionim partnerima može biti funkcionalna i učinkovita u stvaranju ambijenta za ekonomsku i političku stabilizaciju, to jest, da li su Abazović i URA, koji su dosad funkcionisali kao dio srpskog projekta za preuzimanje Crne Gore, spremni i sposobni da se  politički konvertuju.  To će se najprije vidjeti po tome hoće li promijeniti, isto tako efikasno kao što su ih postavili, kadrove Crkve Srbije, Beograda i Moskve, ili će kupovati vrijeme do narednih izbora 2023. godine. Drugo je pitanje, kako će Beograd i Moskva reagovati na formiranje manjinske Vlade uz podršku DPS-a.

I treće, koliko će Zapad imati volje i strpljenja da se bavi reformom određenih sektora državne uprave, prije svega bezbjednosnog sektora i odbrane, u kojima su instalirani antizapadni i antinatovski nacionalisti. U ovom periodu se mogu očekivati različite tenzije, pa i nemiri, koji bi bili inicirani izvana, i svakako će biti povezani sa razvojem ukupne situacije na relaciji NATO-Rusija. Kako god bude Crna Gora i crnogorska nacija ulaze u još jedan delikatan i neizvjesan period, koji traži nove, kreativne i smjele odgovore.

(Nastavlja se)