“Miksanje kostiju” na Dunavu

Po receptu fašističkog diktatora Franciska Franka: Ubice pored žrtava

Piše: Dinko Gruhonjić

I ove godine, tradicionalno, održan je pomen žrtvama zloglasne Novosadske racije, jezivog ratnog zločina mađarske okupatorske vojske iz 1942. godine, kada je u glavnom gradu Vojvodine pobijeno a zatim pod led Dunava bačeno više od 1200 Jevreja, Srba, Roma i drugih “nepodobnih” i “inovernih” Novosađana. Komemoracija žrtvama tradicionalno se održava kod spomenika “Porodica”, na Keju žrtava racije.

Istovremeno, u istom gradu, ista gradska vlast koja svakog januara održava pomen žrtvama Racije, odlučila je da, koji kilometar dalje, takođe u blizini Dunava, podigne spomenik “nevinim” žrtvama s kraja Drugog svetskog rata, iz 1944/45. godine. Međutim, organizacija “Antifašistički front 23. oktobar” istraživanjem je do sada utvrdila da se na spisku “nevinih” žrtava nalaze najmanje 32 osobe koje su osvedočeni ratni zločinci.

Među “nevinima” je, na primer, Mikloš Nađ, okupacioni gradonačelnik Novog Sada, odgovoran za ratne zločine počinjene u gradu tokom okupacije. Tu su i Đula Kramer, član Gornjeg doma mađarskog parlamenta i jedan od članova legitimacionog Odbora za vreme Racije u Novom Sadu 1942. godine, kao i Đula Zombori, upravnik okupacione policijske kapetanije u Novom Sadu, koji je učestvovao u pripremi i sprovođenju Racije u Novom Sadu.

Na spisku su i Geza Batori, potpukovnik žandarmerije, komandant žandarmerijskih odreda koji su učestvovali u Raciji 1942. godine, potom Milan L. Popović, zloglasni kolaboracionista i „predstavnik“ bačkih Srba u mađarskom parlamentu za vreme okupacije, Jožef Heđi, pripadnik organa Kontrašpijunaže, koji je lično zlostavljao žrtve tokom Racije 1942. godine.

Na spisku “nevinih” je i Imre Balog, koji je tokom Racije ubijao muškarce i žene, i koji je lično bajonetom ubijao decu, što je sam i priznao.

Tu je i Jelena Nađ, odgovorna kao podstrekačica na ubistvo četiri člana porodice Crnje u Novom Sadu tokom Racije, zatim Lajoš Radosavljević, koji je odgovoran kao podstrekač na zločine počinjene tokom Racije, kao i Janoš Tot, koji je učestvovao u masovnim ubijanjima i bio saučesnik u ubistvu devet članova porodice Kolarov – Mašin. Na spisku je i nemali broj ustaša iz Srema, poput Mihajla Slobode, predsednika opštine Sremska Kamenica za vreme zločinačke vladavine fašističke Nezavisne države Hrvatske u Sremu.

Inicijativu za podizanje spomenika “nevinim žrtvama” Skupštini grada Novog Sada podneo je Savez vojvođanskih Mađara (SVM), a predlog su podržali Vučićeva Srpska napredna stranka (SNS) i otvoreno četnički Pokret obnove kraljevine Srbije (POKS).

Pre svega zahvaljujući upornosti, apelima upućenim domaćoj i međunarodnoj javnosti, kao i organizovanju građanskih protesta, veoma sporni spomenik do sada nije podignut. Izvođači radova su uspeli jedino da postave postament, koji su novosadski antifašisti potom na različite načine oštetili. Nakon toga, izvođač radova je raskinuo ugovor sa Gradom. Ali su iz Grada poručili da ne odustaju od postavljanja spomenika.

Kultni splitski nedeljnik “Feral Tribune” svojevremeno je za ovakve “projekte” osmislio i prigodnu mračno-satričnu sintagmu “miksanje kostiju” ili “kosti u mikseru”, nakon što je tadašnji hrvatski predsednik Franjo Tuđman došao na ideju da bi kosti jasenovačkih žrtava i poginulih na Blajburgu trebalo pokopati zajedno. Naravno, sve u ime “svete nacije” i još svetijeg “nacionalnog pomirenja”. Drugim rečima, bila je to još jedna ideja promocije istorijskog revizionizma: izjednačiti ustaše i partizane, naciste i antifašiste. Jer su se, u toj dijaboličnoj projekciji, i jedni i drugi borili za – Hrvatsku!?

Nije Tuđmanova ideja, doduše, bila originalna. Sličnu stvar je smislio ali, za razliku od hrvatskog imitatora, i sproveo u delo španski diktator Francisko Franko. Sagradio je “Dolinu palih” (Valle de los Caidos), katoličku baziliku i monumentalni spomenik, blizu Madrida. Diktator je tvrdio da je spomenik trebalo da bude “nacionalni čin pomirenja”. “Dolina palih” predstavlja i zajedničku grobnicu 37.000 vojnika poginulih u Španskom građanskom ratu (1936-1939). Dakle, zajedno su sahranjeni španski fašisti i španski i internacionalni antifašisti – Republikanci. Hiljade poginulih pripadnika Republikanskog pokreta je bilo sahranjeno na tom mestu, bez da je o tome iko pitao njihove porodice. Kasnije je tu sahranjen i sam Franko, kada je umro 1975. godine. Njegovi posmrtni ostaci ekshumirani su 2019. godine i premešteni na gradsko groblje u Madridu. Frankova ideja o nacionalnom pomirenju kroz stvaranje zajedničke grobnice je – naravno – propala, a Španija je i danas duboko podeljena. “Pakt o zaboravu” koji je stupio na snagu nakon Frankove smrti nije im mnogo pomogao. Otvorene rane nikad ne zarastaju, bez obzira na protok vremena.

Novosadska priča u kojoj se u januaru svake godine gradske glavešine poklanjaju senima na zverski način ubijenih sugrađana, a potom u Skupštini grada isti ti glasaju za podizanje spomenika “nevinim žrtvama”, među kojima su i oni koji organizovali i sprovodili Raciju, tako je još jedan prilog mozaiku istorijskog revizionizma koji se kao kuga proširio ne samo Balkanom nego i delom evropskog kontinenta.

U konkretnom lokalnom slučaju, priču su “zakuvali” Savez vojvođanskih Mađara (SVM) i Vučićev SNS. SVM je, inače, neskrivena vojvođanska ekspozitura Fidesa, partije mađarskog autokratskog nacionalističkog lidera Viktora Orbana. A Orban i Vučić su, kao što znamo, “najbolji jarani”, zbog čega neprestano slušamo o tome kako su srpsko-mađarski odnosi “najbolji u istoriji”.

Nije, međutim, jasno po kojim su to kriterijumima ti odnosi bolji nego ikada. Broj Mađara u Vojvodini drastično se smanjio od raspada Jugoslavije do danas. Deo njih se odselio i nastavlja da se iseljava iz Vojvodine iz ekonomskih razloga, a deo njih je Vojvodinu prinudno napustio pod pretnjama srpskih ekstremista, devedesetih godina 20. veka, među kojima su prednjačili Šešeljevi radikali, čiji je Vučić bio generalni sekretar.

Tako se priča o vojvođanskoj toleranciji pretvorila u grotesku, kao i priča o njenoj multietničnosti: Vojvodina je danas, više nego ikada u svojoj istoriji, aspolutno i dominantno etnički srpska. Preostali su i tragovi multikulturalnosti, ali je interkulturalnost duboko narušena. Ljudi premalo žive jedni s drugima, a previše jedni pored drugih. Tamo gde nacionalnih manjina još uvek ima.

SVM je, recimo, nametnuo potpuni politički i svaki drugi monopol u mađarskoj nacionalnoj zajednici. I ako se može govoriti o multukulturalnosti u Vojvodini, pre će biti da je reč o “multikulturalnom nacionalizmu”. U prevodu: neka svako od političkih lidera među svojom nacionalnom pastvom radi šta mu je volja, nećemo smetati jedni drugima. Rečima predratnog “Zabranjenog pušenja”: “Hadžije su sebi podijelili rejone…”

U stvarnosti, dakle, Vučić i Orban zapravo su deo evropske “crne internacionale”, saveza nacionalističkih populista i ljubitelja ruskog diktatora Putina. A “najbolji srpsko-mađarski odnosi u istoriji” zapravo su svojevrsni ovdašnji “pakt o zaboravu”. Koji, naravno, ništa neće rešiti, jer – da ponovimo – otvorene rane nikada ne zaceljuju.    

Za knjigu je a ne za kolumnu da sad počnemo pisati o tome od kakvih sve otvorenih rana boluju Srbi i Mađari u Vojvodini. I ne samo oni. Ali, graditi spomenik “nevinim žrtvama” među kojima su i osvedočeni krvnici i dželati još je jedna cepanica na razgorelu vatru međunacionalnih mrzilačkih strasti u društvu raspadnutih vrednosti. A one, te vrednosti, su se i raspale upravo zbog “miksanja kostiju”: zakonskog izjednačavanja četnika i partizana, rehabilitacije Draže Mihailovića, popova koji nariču nad žrtvama Novosadske racije a blagoslove ratne zločince iz jugoslovenskih ratova devedesetih godina 20. veka… Ili postavljanja biste Mikloša Hortija u zgradi mađarskog parlamenta, čoveka koji je bio na čelu Hitlerove saveznice Mađarske i u vreme Novosadske racije. Mislite li da se neko od predstavnika vlasti iz Srbije pobunio protiv Hortijeve biste? A i zašto bi, na istom su zadatku Vučić i Orban.

Antifašistički front “23. oktobar”, koji nosi ime po Danu oslobođenja Novog Sada od fašizma 1944, i ove godine odvojeno je održao komemoraciju na Keju žrtava racije, kod spomenika “Porodica”. Ne mogu, kažu, da prisustvuju zvaničnoj komemoraciji, jer ne žele da učestvuju u licemerju prema žrtvama fašističkog terora.

“Sećanje na ljude na čijim kostima stojimo namerno je dovedeno u opasnost i gura se u zaborav, pod naslage laži. Ulicama našeg grada gmižu oni koji otvoreno šire ideologiju fašizma i u njeno ime povređuju ljude i napadaju naše kuće. Osilili su se jer osećaju da su moćni i znaju da su oni koji vladaju uz njih”, poručili su antifašisti.

Ne možete “miksati kosti” dželata i žrtava. Rečima nekadašnjeg predsednika Hrvatske Stjepana Mesića: “Među onima koji su poginuli na Blajburgu mnogo je onih koji su odgovorni za strašne smrti jasenovačkih žrtava, dok nijedna žrtva iz Jasenovca nije odgovorna niti za jednu smrt na Blajburgu. Banditizam je izjednačavati Jasenovac i Blajburg”.

Nije to tako teško razumeti.