Korupcija u Njemačkoj kao katalizator autoritarnog uticaja na politiku EU

Nedavno otkriveni korupcionaški skandali u Njemačkoj koji su doveli do ostavki u vladajućoj Hrišćanskoj demokratskoj uniji (CDU) kancelarke Angele Merkel, jednako se tiču zdravlja demokratije u najuticajnijoj evropskoj državi kao i same EU, koliko su i pitanja novca, navode u analizi Evropskog vijeća za vanjske poslove (European Council on Foreign Relations/ECFR) viši istraživači ove ogranizacije Gustav Gresel (Gressel) i Majda Ruge.

Ovo su učestali primjeri kako su zapravo takozvani neliberalni lideri poput Putina i Orbana, ali i Janše i Vučića i drugi pronašli put da iznutra podrivaju demokratske norme Njemačke i EU i zašto se zapravo ne trebamo čuditi nekim potezima Brisela i Berlina, koji direktno utiču na pad povjerenja u vrijednosti zapadne demokratije. 

Prevela: Biljana Jovićević

Serija skandala sa korupcijom nedavno je potresla Njemačku, što je dovelo do ostavki nekoliko parlamentaraca iz vladajuće Hršćansko-demokratske unije (CDU) i pada rejtinga stranke prema istraživanjima javnog mnjenja uoči opštih izbora koji će se održati u septembru. Otkriveno je naime da su nekolicina poslanika u Bundestagu dobijali novac od autoritarnih režima iz zemlja popout Azerbježana i bivše vlasti Sjeverne Makedonije da bi lobirali za njih i u Berlinu i u Briselu. No, osim otkrivanja šokantne sklonosti ka korupciji izabranih zvaničnika - što je u posljednje vrijeme bilo glavni fokus njemačkih medija – ove afere otvaraju i šira pitanja o naporima autoritaraca da preko njih utiču na njemačku i evropsku politiku.

Čvrsta mreža interesa postoji oko odnosa između nekih političara u dvije tradicionalno najveće stranake u Njemačkoj, sa jedne strane i sa druge strane, autoritarnih i kleptokratskih režima u Mađarskoj - Viktora Orbana, Rusije -Vladimira Putina i Azerbajdžana Ilhama Alijeva, da nabrojimo samo neke.

To može biti u obliku unosnih ugovora za pojedine političare ili preko uticaja stranačkih grupa u Evropskom parlamentu. Bez obzira na sredstvo uticaja, autokrate unutar i izvan Evropske unije već dugo mogu iskoristiti rupe u njemačkom zakonu i slaba mjesta u finansijskom nadzoru kako bi razvodnili evropske stavove o demokratiji, vladavini zakona i ljudskim pravima.

Jedna od široko rasprostranjenih praksi je upotreba sumnjivih "konsultantskih usluga" koje se povezuje sa sa aktuelnim parlamentarcima i bivšim političarima na najvišem nivou. Naknade primljene za takve aktivnosti uglavnom nijesu kontrolisane i ne postoji zakonska obaveza da poslanici taj prihod prijave Bundestagu. U mnogim slučajevima parlamentarci koji su se bavili takvom djelatnošću naišli su na probleme samo ukoliko su pokušali izbjeći plaćanje poreza.

Jedan od nedavnih skandala uključuje otkrića o plaćanjima izvršenima za vrijeme mandata bivšeg makedonskog premijera Nikole Gruevskog. Tadašnja vlada Gruevskog je 2016. godine angažovala konsultantsku kuću u vlasništvu poslanika Tobiasa Zeka (Zech) kako bi navodno organizovali sastanke za tadašnjeg premijera u Berlinu i Minhenu. Ovo lobiranje je imalo za cilj uspostavljanje političke podrške režimu prije izbora. Dogodilo se u vrijeme kad je vlada Gruevskog već bila poznata kao odgovorna za masovna kršenja demokratih normi i ljudskih prava. Takođe je uslijedilo i nakon velikih skandala koji su razotkrili visok nivo korupcije i kriminala u njegovoj vladi. Jedan od primjera iz 2015. godine bila je afera prisluškivanja telefonskih razgovora 20.000 makedonskih novinara, političara i religijskih lidera te političko miješanje u pravosuđe, medije i administraciju. Stoga je posjeta Gruevskog Njemačkoj davala legitimitet autokrati; mogli su potkopati napore kojima su u to vrijeme vlada SAD-a i Evropska unija nastojale olakšati demokratsku promjenu režima i pomoći u uspostavljanju uslova za slobodne i fer izbore. Napor SAD-a i EU na kraju se isplatio, što je dovelo do demokratske promjene vlasti, a čime je utrt put istorijskom Prespanskom sporazumu s Grčkom, koji je promijenio ime zemlje i deblokirao pristup u NATO.

Drugi načini za sticanje uticaja u Njemačkoj uključuju osnivanje organizacija poput "fondacije za zaštitu životne sredine" koju je stvorila savezna pokrajina Meklenburg-Vorpomern da bi lobirala za završetak gasovoda Sjeverni tok 2. Otkrića oko ove fondacije podstakla su sličnu raspravu o neadekvatnosti postojećih pravila i transparentnosti. Fondaciju de facto kontroliše Gazprom, a obećava i unosna radna mjesta kao i finansijska sredstva za zagovaranje interesa ruske državne kompanije (kao i Kremlja generalno).

Dalji kanali za ilegalni strani uticaj postoje u formi političara sa najviših nivoa koji se lako prebacuju s visokih državnih poslova na izvršne položaje u korporacijama u vlasništvu autoritarnih režima. “Dijete sa postera” (poster-child) takvog uticaja je bivši njemački kancelar Gerhard Šreder (Schroeder), koji sjedi u upravi ruske naftne kompanije Rosnjeft (Rosneft), kapitalizirajući svoju reputaciju visokog i uvažnog političara tako što promoviše kontroverzne projekate čiji je sponzor ruska država.

Neki bivši njemački političari takođe vode konsultantske poslove na kojima zarađuju velike iznose predstavljajući njemački biznis političkim akterima autoritarnih zemlja. Takvi slučajevi uključuju socijaldemokratu i bivšeg ministra odbrane Rudolfa Šarpinga (Scharping) koji je omogućavao olakšice njemačko-kineskom poslovanju te konsulatantske usluge bivšeg istočnonjemačkog premijera Lotara de Mezijera (Lothara de Maizière). Ovaj potonji ujedno je i otvoreni protivnik sankcija Rusiji. Funkcioneri Peterburškog dijaloga ili Njemačko-ruskog foruma naročito su glasni zagovarači ruskih interesa.

Slično tome, izgleda da je Azerbejdžan koristio parlamentarnu grupu za razmjenu između Njemačke i Južnog Kavkaza za “obrađivanje” određenih članova Bundestaga omogućavajući im putovanja, poklone i druge pogodnosti. I nakon skandala oko azerbejdžanskih isplata članovima Bundestaga, dalja istraživanja novinara otkrila su da su pripravnici koji su povezani s režimom u Bakuu dugi niz godina bili namještani i u CDU-u i SPD-u, kao i opozicionim strankama u parlamentu, da bi propagirali interese režima. Azerbejdžanski režim takođe je finansirao vodeću poziciju na poznatom berlinskom Univerzitetu Humboldt, a onaj koji se na njoj nalazi, širi stavove režima na politička pitanja Južnog Kavkaza.

I konačno, strani su političari uspjeli izvršiti značajan uticaj trgujući uslugama u EU institucijama.

Mađarski premijer dugo je branio interese njemačkih proizvođača automobila u Evropskom savjetu kako bi ojačao svoje veze s CDU-om i njegovim uobičajenim koalicionim partnerom, Hršćansko-socijalnom unijom (CSU). Kritičari kažu da se te veze odražavaju u zamjenu za toleranciju prema sve većoj represiji i demokratskom odstupanju u Mađarskoj od strane Evropske narodne partije (EPP) i posebno njene grupe u Evropskom parlamentu. Iako je Fides (Fidesz) suspendovan iz EPP-a 2019., u periodu prije nego što ga je zauvijek napustio u martu 2021., propuštena je prilika za djelovanje na vrijeme i olakšan proces erozije demokratije u Mađarskoj.

Da je EU prije 2015. primijenila procedure iz člana 7. (kada država članica krši temeljna načela poput demokratije i ljudskih prava) protiv Mađarske, Budimpešta se ne bi mogla pouzdati u podršku vlade Poljske iz Stranke zakona i pravde nakon što se vratila na vlast te godine. Takav bi potez možda takođe odvratio Stranku zakona i pravde od oponašanja Orbana.

Sada EU ima državu članicu koja se više ne smatra demokratijom, koja ne samo da pokušava olabaviti politike EU-a o ljudskim pravima, već služi i kao cenatar ruskog i kineskog uticaja u Evropi. Danas, na sličan način, EPP- daje ugled političarima unutar EU poput slovenačkog premijera Janeza Janše, ali i političarima EPP-a i izvan EU-a poput predsjednika Srbije, Aleksandra Vučića, od kojih je svaki odgovoran za demokratska nazadovanja u svojim vlastitim zemljama.

Ti različiti kanali uticaja rezultiraju ne samo smanjenjem predanosti EU za odbranu demokratije van njenih granica, već bi mogli biti jednako i štetni za Njemačku. U konačnici, učinak nedavnih korupcijskih skandala CDU-a jeste i taj što podrivaju i domaće povjerenje u demokratiju.

Iako zemlje poput Sjeverne Makedonije i Azerbejdžana mogu imati ograničene mogućnosti uticaja na njemačku demokratiju, iste kanale uticaja mogu mnogo značajnije koristiti igrači poput Kine, Rusije, Ujedinjenih Arapskih Emirata i Saudijske Arabije. Svi oni pokušavaju uticati na vanjskopolitičke stavove Njemačke i odluke o čisto domaćim njemačkim pitanjima. Takav je slučaj kinesko lobiranje da Huawei učestvuje u njemačkom postavljanju 5G mreže. Iako se Huawei uglavnom oslanjao na njemačke kompanije kao posrednike za lobiranje kod vlade u Berlinu, iza ovih napora stoji dobro finansirana kampanja na nivou cijele EU zasnovana na javnim događanjima, izvještajima koje finansira Huawei i agresivnom medijskom guranju stvari koje na kraju utiču na interese koji se tiču sigurnosti i Njemačke i EU.

Ukidanje ovih puteva korumpiranog stranog utjecaja mora biti hitno; njemački političari trebali bi brzo krenuti u rješavanje ovog pitanja 'strateške korupcije'. Obavezna transparentnost o aktivnostima koje se rade u ime stranih vlada trebala bi biti prvi korak. To znači ne samo uvođenje registra lobija - što je nedavno dogovoreno u njemačkom parlamentu - već i uvođenje drugih zahtjeva za punu transparentnost o različitim vrstama aktivnosti koje parlamentarci obavljaju u ime autoritarnih vlada. Ovdje je potrebno sistematsko popisivanje različitih kanala lobiranja i sa njima povezanih rizika. U svjetlu toga, Bundestag bi trebao naručiti nezavisnu sveobuhvatnu studiju različitih puteva ilegalnog stranog uticaja, na temelju koje bi mogao osmisliti niz predloženih rješenja.

Ako uskoro ne krenu u takvu akciju, povjerenje u demokratiju u Njemačkoj ali i šire biće dodatno poljuljano.