Desnim krilom, pravac EP! Izborna potvrda da je "Evropa smrtna"?

Za Antenu M piše: Biljana Jovićević 

Samo nekoliko dana nakon što su preživjele veterane Savezničkog iskrcavanja u Normandiji dočekali uz najveće počasti, u Francuskoj, predsjednik Emanuel Makron (Emmanuel Macron) i ostalii lideri Zapada, okupljeni na obilježavanju 80 -te gdišnjice Dana D (ili operacije Neptun), koja je presudno uticala na okončanje Drugog svjetskog rata i pobjedu antifašističkih snaga, zapravo, baš na tačnu godišnjicu, 6. juna, Evopska unija započela je trodnevno glasanje na izborima koji slove za najveće na svijetu, odmah nakon Indije (Indija ima nešto više od pola milijarde građana sa pravom glasa, Evropska unija nešto više od 400 miliona).  

I dok su, kako smo imali prilike vidjeti, ratni vetarni kojima dugujemo svijet i vrijednosti koje (još uvijek) uživamo na zapadnoj hemisferi već skoro 80 godina, a od koji su mnogi premašili 100 godina iliti jedan vijek starosti, nepogrešivo znali, ko je od današnjih svjetskih lidera istinski heroj – njihovog kova -  te ga dočekali sa najvećim ovacijama i poštovanjem, a neki mu i ljubljenjem ruke željeli iskazati poštovanje, što predsjednik Ukrajine, Volodimir Zelenski nije dozvolio, potvrđujući i time ispravnost njihove procjenje, dotle su građani EU, koji su mu se, istina, divili prvih mjeseci ruske invazije na Ukrajinu, glasili u ogromnom broju upravo za suprotne vrijednosti od onih koje su branile savezničke snage u II Svjetskom ratu, a predsjednik Zelenski danas. Posebno su tim suprotnim eksremno desničarskim vrijednostima povjerenje dali mladi Evropljani, od 18 do 30 godina starosti - pokazali su prvi rezultati i analize izbornog uspjeha snaga koje su nekad bile politička margina, a danas postale jedne od najuticajnih grupacija u Evopskom parlamentu (EP) koja će imati priliku i da utiče na evropsku političku agendu.

Uzaludno kočenje

Radost grupacije EPP (Evropskih narodnih partija) koje su uspjele da zadrže prevagu na čelu EU, i osvoje 186 mjesta, deset više nego ranije, predvođeni dosadašnjom predsjednicom Evropske komisije, Ursulom fon der Lajen (von der Leyen) koja se nada da će manadat uspjeti da obnovi, ipak je imao prizvuk gorčine, jer je već u prvim rečenicama pobjedničkog govora morala priznati da su, valjda samo za nju (ili njih, uključujući i francuskog predsjednika) neočekivano, desničari ostvarili - za njiih izvanredan rezulatat - za Evopu i njene vrijednosti – poguban. Fon der Lajen je hrabrila glasače desnog centra, ali i ostalih centrističkih i evropskih snaga, da svi skupa neće odustati od Evropske agende i evropskih vrijednosti, mada je istina da su i  fon der Lajen i ostale kolege iz EPP i prije izbora počeli da usporavaju ili odgađaju one politike koje su „trn u oku“ desnici.

Recimo implementaciju evropskog Zelenog ugovora, iako je više nego očigledno da efekti klimatskih promjena postaju i brži i drastičniji nego što su naučnici predviđali. No, valjalo se boriti za birače, čak i po cijenu budućnosti budućih generacija. Istine radi međutiim, treba reći i da su pomenuti mladi birači do 30 godina starosti, koji su na izborima 2019-te, u velikoj mjeri glasali za Zelene, sada sami odlučili da porade protiv sopstvene budućnosti koja se u političkom vokabularu naziva – održivi razvoj, zelena tranzicija, zelena ekonomija...

Sa problemom migracije, koje je još jedna od bolnih tačaka, ili pogodnih žrtvenih jaraca za krajnju denicu, politička grupacija predsjednice EK, na vlasti u Briselu i Strazburu - u manadatu i prije njenog, a upravo zbog rasta desničarskog resentimenta, počela se obračunavati još od polovine prošle decenije, prljavim dilovima za koje se teško može reći da spadaju u korpus evropskih vrijednosti a posebno ne vrijednosti ljudskih prava. Da će nove imigracione restrikcije tek uslijediti - nije teško predvidjeti.

Emanuel Makron, za kojeg se vjeruje da će biti prinuđen da podrži još jedan mandat fon der Lajen, je nakon brutalnog poraza njegovog pokreta „U marš“ koji je osvojio svega 14 posto podrške franscuskih glasača u nedjelju veče, dramatično saopštio da raspušta parlament i raspisuje prijevremene izbore za kraj ovog i početak narednog mjeseca. Makron, kao da nije gledao istraživanja javnog mnjenja, ili čuo upozorenje svog mladog premijera Gabrijela Atala (Gabiel Attal), koji je u izbornoj kampanji jednako dramatično konstatovao da je „Evropa smrtna“. Analitičari su Makronov manevar, da nakon drastičnog poraza raspiše izbore za nepune tri sedmice, procijenili kao opasnu kocku koja bi mu se mogla „obiti o glavi“.

Debakl Makrona i Šolca

Naime, Makron se, kažu politički posmatrači, nada da će nakon što je nešto umivenija desničarska varijanta Marin Le Pen, koja bi se, kako sada stvari stoje, konačno mogla dokopati toliko željene predsjedničke funkcije 2027, sada oličena u mladom 28-godišnjem lideru Nacionalnog fronta (RN) (koji vuče faštičke korijene), Žordanu Bardeli (Jordan Bardella), ostvarila zabrinjavajući iako predviđeni rast od 30 posto na izborima za EP, uspjeti da mobiliše biračko tijelo na praktično referendumu, odnosno protestu protiv Nacionalnog fronta. U nedjelju veče nakon objave rezultata izbora, zaista je uspio da mobiliše jedan broj građana da se pobune i izađu na ulice - no hoće li ih izvesti da izađu na birališta u dovoljnom broju i to samo koju sedmicu nakon što su mu jasno rekli da su nezadovoljni njegovom politikom i pomoći da vrati Francusku Republiku u centar, zaista je veliliko pitanje, a i velika kocka.

Jer, ako se ponovi rezultat Nacionalnog fronta, i na opštim nacionalnim izborima, koji su za domaće populističke potrebe i Le Pen i Bardel uspjeli da umiju, prije svega prihvatanjem dijela socijalne politike koje je imanentnija ljevici nego desnici, a onda i ublažavanjem eskstremističkog vokabulara po kojem su bili prepoznati i ozloglašeni decenijama, pod vođstvom njenog oca Žan Mari Le Pena (Jean- Marie), Makron će kao predsjednik, u narednih još tri godine mandata, morati da radi ili bolje reći sarađuje sa desničarskom vladom RN. Kako bi se takav scenario mogao odraziti na zvaničnu francusku politiku i ko bi (ili ko će) koga tjerati na komprimise i popuštanja još jedna je nepoznanica. Valja međutim podsjetiti da je, da bi se domogao drugog manadata, odnosno reizbora za predsjednika, Makron, koji je slovio za umjerenog- lijevog centritistu bio dobro zagazio udesno. Grupacija koju predvodi Makron u EP- Obnovljena Evropa osvojila je 79 mjesta, 23 manje nego što su imali do sada.

U sjenci Makronovog dramatičnog medijskog performansa, samo djelimično je ostala činjenica da je jednako loše kao francuski predsjednik i sa istih mršavih 14, 5 posto na evropskim izborima prošao i drugi lider - druge najuticajnije države EU – Njemačke, kancelar Olaf Šolc (Scholz). On međutim, nakon debakla njegovih socijaldemokrata (SDP), koje analitičari u velikoj mjeri pripisuju njegovoj podršci Ukrajini u ratu protiv brutalne ruske invazije, iako su mnogi na Zapadu procjenjivali da je ona bila često nerada i iznuđena, nije najavio ostavku iako su i ostale članice njegove vladajuće koalicije, naročito Zeleni (ministrice vanjskih poslova Analene Berbok/ Annalena Baerbock) pretrpjeli takođe drastičan pad podrške njemačkih glasača. Sve ukupno na evroskom novou zeleni i liberali (GRN/EFA) osvojili su 53 mjesta, što je 19 manje nego prije pet godina. Klasična ljevica samo 36 stolica u EP, dok grupacija Drugi ima 55 mjesta.

Iako nijesu ostvarili u anketama predviđenih 20 posto desničarska AfD (Alternativa za Njemačku) ipak je druga (kako su sondaže već dugo pokazivale) po snazi politička grupacija u Njemačkoj, sa 16, 5 posto podrške. Tradicionalna koalicija desnog centra CDU-CSU ( Hrišćanski demokrate i konzervativci) imaju skoro duplo više podrške (29,5%) od SDP -a, kancelara Šolca i AfD-a. No, rezulatat ove ekstremno desničarske političke grupacije ipak je značajan uspjeh i rast, budući su samu stranku mjesecima potresali skandal za skandalom – od onih oko bliskih veza sa Rusijom, preko incidenta i slučaja špijunaže sa Kinezima, do optužbi za podmićivanje, pa sve sve do nedavnog ogromog skandala, kad je jedan od njihovih glavnih kandidata, Maksimilijan Karh (Maximilian) u intervju za jedan italijanski medij umanjivao zločine SS nacističkih jedinica tokom Drugog svjetskog rata. Istraživanja su pokazala da je podrška AfD-u osigurana u mlađim ali i manje obrazovanim i biračima lošijeg ekonomskog položaja.

Biće veoma zanimljivo vidjeti na koji će se način rezulat izbora za EP odraziti na očigledno veoma nepopularnu političku agendu kancelara Šolca, kao i da li će nastaviti sa dosadašnjom podrškom Ukrajini u borbi protiv ruskog agresora, što njemačka javnost ne percipra kao i zvanična politika, između ostalog i iz ekonomskih razloga. Poznato je da je njemačka ekonomija imala ogromne investicije, veće i od kineskih, u rusku privredu i da su njihove banke bile dominatni zajmodavci ruskim biznisima.

Još jedan „šokantan“ poraz centra a rast desnice dogodio se u zemlji koja je domaćin srca birokartije EU –  Belgiji. Nakon rasta desničara iz Nove flamanske alijanse (N- VA), vidno potrešen drastičnim padom u kojem je njegova stranka Flamanska liberalna demokratija (Open VLD) dobila ispod 7 odsto podrške, belgijski premijer Aleksander de Kro (Alexander De Croo) formalno je kralju podnio ostavku, ali će ostati na dužnosti do formiranja nove vlade, koju će po svemu sudeći formirati desničarski VLD.

Progresivna alijansa, stranaka lijevog centra (S&D) očekivano je druga po snazi grupacija u EP sa osvojenih 135 mjesta, samo četiri manje, nego 2019.

Iako su lijeve stranke (Laburistička i Zeleni) osvojile tijesnu većinu na izborima u Holandiji, desničari Gerta Vildersa (Geert Wilders) iz Slobodarske partije (PVV) nakon pobjede na opštim izborima prošle jeseni, druga je po snazi partija u toj zemlji.

Austrijska takođe desničarska Slobodarska partija (FPO) koja vuče direktne fašističke korijene, ubjedljiva je bila na izborima u toj zemlji, gdje su postali najača po snazi politička grupacija, sa 27 procenata podrške, dok je vladajuća konzervativna Narodna partija premijera Karla Nehamera (Nehammer) završila kao druga sa 23.5 posto podrške. I lideri FPO osim identitetskih i imigracionih pitanja, gaje simpatije prema Rusiji i njenom lideru.

Peter Mađar nada za antiorbanovsku Mađarsku

U još jednoj članici EU i NATO-a, gdje je na vlasti politička elita, bolje reći lider, koji nerado ispunjava svoje obaveze koje proizilaze iz pomenutih članstava, naročito one koje se odnose na politiku sankcija prema Rusiji kao agresoru i (opstrukciju) pružanja podrške Ukrajini - Mađarskoj  - zabilježena je blaga, ali značajna promjena. Naime, Fides premijera Viktora Orbana, koji je formalno bio dio EPP-a, pa su ga supendovali 2018-te i kanili izbaciti zbog skretanja udesno, ali ga opet vratili kada im je trebala podrška za formiranje EK, sada je kao član takozvane nezavisne grupe, suštinski desne - osvojio, očekivano, najviše glasova na izborima za EP, i to 44 posto, no, to je ipak znatno manje od 52 posto, koliko je imao na evropskim izboriima 2019.

Još zanimljivije od toga je da je Orban dobio ozbiljnog opozicinog izazivača u Peteru Mađaru (Magyar) i novoj snazi desnog centra  - stranki Tisza - koja je osvojila drugo mjesto sa 30 odsto podrške, što je bolji rezultat nego što su istraživanja javnog mnjenja predviđala. Mađar, nova politička vedeta na opozicionoj sceni, zapravo je kontroverzni bivši suprug, bivše Orbanove kontroverzne ministrice pravde Judit Varga, koja ga je čak optuživala za zlostavljanje, iako je prethodno sama odbila da potpiše Istanbulsku deklaraciju protiv nasilja nad ženama, tvrdeći da u Mađarskoj „nema nasilja nad ženama“. Bivša supruga je kao ministrica pravde i jedna od aktera skandala sa amnestijom optužnih za pedofiliju, a nakon razlaza sa njom, Mađar je počeo da iznosi u javnost prljavi veš Fidesa, što mu je pomoglo u sakupljanju ovako velike podrške.

Nama na zapadnom Balkanu (ZB), biće naravno posebno zanimljivo vidjeti da li će za opstanak na dužnosti šefice EK, bivša njemačka ministrica odbrane fon der Lajen, koja ima pol poziciju ali i kojoj treba 361 glas da zadrži čelnu dužnost u Briselu, trebati Orbanovu stranku, koja je, kao što znamo, u proteklom periodu preko komesara za proširenje,  Olivera Varheljija (Oliver Varhelyi) često pokušavala da štiti interese dobrog prijatelja njegovog premijera, predsjednika Srbije, Aleksandra Vučića. Crna Gora koja polovinom mjeseca očekuju takozvani IBAR – oškrinula je vrata EU- a više nego drugi u redu za čekanje sa ZB, ali da na tom putu još može biti i ima brojnih opstrukcija. Stoga je veoma važno ko će biti sljedeći komesar EU za proširenje.  

Nada u transformaciju poput Meloni

U Italiji je desničarska premijerka iz Italijanske braće ( Fratteli d'Italia/FdI) Đorđa Meloni (Georgia) ostvarila ubjedljivu pobjedu. Meloni u EP dio je evropskih konzervativnih i reformističkih grupa koje su osvojile 73 mjesta u EP, od 720 koliko ih ukupno broji EP kojeg čine zastupnici 27 država članica. Svi politički korijeni italijanske premijerke, u vezi su sa fašističkim političkim nasljeđem, pobjedu na izborima koji su je doveli na dužnost šefice italijanske Vlade ostvarila je na duboko antievropskoj i anatimigracionoj platformi (Italija je jedna od zemlja koja je najpogođenija nelgalnom migracijom i jedna od država na migranstkoj ruti) iako u njenoj vladi, kao potpredsjednik sjedi manje više otvoreni fašista i obožavatelj ruskog predsjednika Vladimira Putina, Mateo Salvini (Matteo). No vrijeme ili okolnosti učinili su da Meloni pak nema dvojbe ko je agresor, a ko žrtva u rusko-ukrajinskom ratu, kao ni ko mogu biti sljedeće žrtve ako se Putin ne obuzda.

I u tome grmu, za sada, a u iščekivanju suštinskih, a ne kozmetičkih mjera, i odgovora na prevashodno ekonomska nezadovoljstva Evropljana i vraćanju povjerenja birača u evropski centar, ali prije svega u evropske vrijednosti kao takve, nalazi se jedina jedina utjeha ili nada da sve nije tmurno – kao što rezultati izbora pokazuju. Da bi imali suštinskog uticaja na briselsku agendu evropski desničari bi morali biti dio zajedničke grupacije koja će nastupati skupa u EP i zagovarati određene politike.  

No dok je većina evropskih evropskih eksremnih desničara, okupljenih u takozvanoj grupi Identitet i demokratija (ID) kao i grupe Nezavisnih u koju sada spada recimo Orban, a koja ima 45 mjesta u novom sazivu EP, imaju slična ekstremno desničarska gledišta naročito po pitanju migracije a potom dijelom i drugih konzervativnih politika, pa i recimo Zelenog dogovora, evropski desničari imaju znatno različitije stavove po pitanju odnosa prema Rusiji nakon njene agresije na Ukrajinu.

Primjera radi Meloni i recimo poljska donedavno vladajuća desničarska PiS (Partija pravde i zakona) koja je osvojila 36 posto birčakog tijela, samo procenat manje od vladajuće Građanske koalicije premijera Donalda Tuska  (nekadašnjeg predsjednika Evrospkog savjeta), kao i još neki evropski desničari, imaju poptpuno drugu percepciju o zvaničnoj politici Kremlja, od recimo AfD-a ili Orbana.

Dakle, s jedne strane se računa da se desničari ne mogu dogovoriti o svim pitanjima, prije svega krucijalnog - podrška Ukrajini – koja štiteći sebe od Rusije, brani i proširenje Putinovih snova na druge evropske teritorije, što će ujedno, kako procjenju analitičari, a nadaju se u Briselu, onemogućiti njihov veći uticaj na politike EU. Ukrajina bi, kako je to napisao, na dan početka izbora za EP, The Guardian-ov diplomatski uredik Patrik Vintur (Patric Wintour), mogla biti linija razdvajanja na evropskim izborima, za koje se centrističke snage nadaju da će moći iskoristiti. 

Fali samo Tramp

Desničari se pak nadaju da bi im umjesto antifašističkih savezničkih snaga, koje smo prošle sedmice gledali na francuskoj obali, od preko Atlantika mogla stići „savšena oluja“ u vidu ponovnog izbora Donalda Trampa (Trump) za američkog predsjednika.

Zaboravlja se međutim da su se mnogi na desnom centru ili populisti u strahu od gubljenja glasova već prilagodili raspoloženju javnog mnjenja i već počeli da popuštaju u korist svojih političkih interesa, a na uštrb evropskih vrijednosti, koje sada češće služe kao „smokvin list“ kojim se pokrivaju brojni problemi koje briselska administracija ne rješava valjano ili na vrijeme, niti strateški i dugoročno, već po modelu prethodne njemačke kancelarke Angele Merkel, češće gase požare i ispravljaju greške u hodu - čime iz izbora u izbore raste nezadovoljstvo birača - posebno mladih, koji očigledno nemaju problem da sa zelene agende začas skrenu ka krajnjoj desnici. Poučak bi bio da im evropske vrijednosti koje uživaju i na koje se pozvaju nijesu baš najjasnije.  

Mala je ali ipak jeste utjeha da će Ujedinjeno Kraljevstvo (UK), kako pokazuju sve ankete, više ne kao članica EU, početkom jula na izborima podržati i to velikom većinom, povratak na vlast Laburista -lijevog centra nakon više od deceniju i po vlasti Konzeravativaca u toj ostrvskoj zemlji.

Iz izbora u izbore Evropa ide udesno a ne nazire se da je neko spreman ozbiljnom politikom preokrenuti te trendove i vratiti se temeljnim vrijednostima na kojima počiva ova superiorna, ali i kako reče mladi francuski premijer -smrtna ideja.