Primjeri velikosrpskih okupacionih zločina nad Crnom Gorom i Crnogorcima poslije 1918.

Za Antenu M piše: Mr. Sc. Novak Adžić, pravnik i istoričar, doktorand istorijskih nauka

Crna Gora i Crnogorci pružali su od početka 1919. godine i godinama potom energičan vojno-politički, narodni, oslobodilački otpor okupaciji i aneksiji Crne Gore i teroru nad njenim narodom i stanovništvom, počinjenim od strane Srbije, njene vojske, žandarmerije i paravojnih i drugih snaga u njenoj službi.

Masovni teror i zločini nad učesnicima Božićnog ustanka 1919. i crnogorskog ustaničkog otpora okupaciji i aneksiji Crne Gore, koji je, u različitim fazama i raznog inteziteta trajao de facto od 1919. do 1929. godine, odnio je, u vrtlogu pakla i smrti, nekoliko hiljada ljudi, uzrokovao je i stvorio progonstva, stradanja hiljade crnogorskih domova, odnosno, popaljenih preko 6.000 kuća, te konstantna hapšenja, zatvaranja i mučeništvo u domovini preko 4.000 muškaraca, žena i djece itd, kao i prisilni odlazak u egzil više od 3.000 Crnogoraca.

U Crnoj Gori do 1921. godine “Srbi su popalilli  više od 6.000 (šest hiljada) kuća i poharali veliki broj imanja. Više od 4. 000 (četiri hiljade) crnogorskih građana je bačeno u tamnicu, a štotine žena i đevojaka obešćašćeno; strijeljali su ne smao muškarce, već i žene i đecu. Riječju, zaveden je režim strahovlade koji predstavlja sramotu za Evropu i za XX vijek”.

 (Navedeno prema: “Uloga Francuske u nasilnoj aneksiji Crne Gore”, Rim, 1921, izdanje na francuskom jeziku Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore,  drugo izdanje, prevedeno sa francuskog jezika na crnogorski, prijevod uradila prof. Marina Vukićević, priredio i pogovor napisao prof. dr Šerbo Rastoder, Bar, 2000, str. 77).

Predsjednik crnogorske izbjegličke Vlade i ministar spoljnih poslova Jovan Simonov Plamenac je 9. aprila 1919. godine, u ime Vlade Kraljevine Crne Gore, podnio memorandum pukovniku Edvardu Hausu, članu američke komisije i glavnom savjetniku Predsjednika SAD Vudroa Vilsona za pitanja spoljne politike. U tome dokumentu crnogorski premijer Jovan S. Plamenac iznosi crnogorske zahtjeve političkog, privrednog i finansijskog karaktera u cilju postizanja rehabilitacije, emancipacije i restauracije Crne Gore.

Plamenac u tome Memorandumu, poslatom Hausu, zahtijeva da crnogorska Vlada zadrži pravo da, kako je naveo, »zbog ubistava i razaranja koje vrše srbijanske trupe u Crnoj Gori, praktikujući pritom vandalske metode«, relevantnim i meritornim međunarodnim subjektima podnese zahtjeve za reparacije Crnoj Gori, odnosno, za naknadu štete učinjene pojedincima i zajednici, odnosno, Crnoj Gori kao cjelini. Radilo se, u stvari, o crnogorskim zahtjevima za reparacije zbog zločiničakih postupanja srpske okupatorske vojske u Crnoj Gori.

Mnogobrojni su i raznovsni, svirepi i monstruozni zločini počinjeni nad crnogorskim narodom od strane srpske vojske, žandarmerije i plaćeničkih bjelaških kontrakomitskih četa, pod kontrolom režima KSHS u Beogradu i njegovih marioneta u Crnoj Gori. O tome postoji sijaset relevantnih istorijskih izvora i istoriograske literature koja se na arhivskoj građi temelji.

O tome, ovom prilikom, navodim nekoliko primjera, koji oslikavaju svirepost velikosrpskog okupaconog režima u Crnoj Gori nad njenim narodom, odnosno, na crnogorskim borcima za pravo, čast i slobodu Crne Gore i njihovim pristalicama, jatacima, podržaocima, koji su slobodarski i dostojno odbili da prihvate okupacionu čizmu i odlučili da joj pruže otpor, zbog čega su oni i njihove porodice stradali, doživljavali torture i mučenja zbog pripadništva Crnoj Gori i njenoj suverenosti i ljubavi prema svojoj domovini.

Srpski pukovnik Stojan M. Popović, iz Varvarina (Srbija), crnorukac, komandant odreda za gonjenje crnogorskih patriota, ustanika, zelenaša i komita, sa trupama kojima je komandovao, došao je u Komane i Bandiće, tukao je i mučio, februara 1919. godine, brojne uhapšene, svezane, crnogorske rodoljube, među kojima Iliju Begovića, Spasoja Begovića, Boška Begovića, a Joko Barović i Krsto Begović umrli su od mučenja i zadobijenih teških tjelesnih povreda, dok su ostali sprovedeni u cetinjski zatvor, odakle su prebačeni u podgoričku "Jusovaču" i tamo tamnovali zbog vjernosti Crnoj Gori.

Ovom prilikom saopštavam, naučno, provjerljivo, istorijski utemeljeno, brojne primjere srpske okupacije i aneksije Crne Gore od 1918. godine.

Među žrtvama velikosrpskog terora i svirepih zločina protiv Crne Gore i njene slobode bio je i Novica Bjeletić. Naime, Novica Bjeletić (Oputna Rudina, Nikšić-ubijen od strane srpskih okupatorskih trupa 1919. godine), barjaktar crnogorske vojske, crnogorski rodoljub, zelenaš, ustanik, komita, borac za slobodnu i samostalnu Crnu Goru. Vojevao protiv srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore. Učesnik Božićnjeg ustanka januara 1919. godine, nakon čijeg je sloma je otišao u komite. Ubijen od strane srpskih trupa 1919. godine. Žrtvovao je svoj život hrabro za pravo, čast i slobodu Crne Gore.

Mnogi su Crnogorci stradali za slobodnu i samostalnu državu Crnu Goru. Među njima bio je i Milo P. Borozan. Naime, Milo P. Borozan  (Bokovo, Cetinje - poginuo u sukobu sa srpskim trupama i bjelašima 6. januara 1919. godine oko Cetinja), crnogorski patriota, ustanik, zelenaš, borac za slobodnu i samostalnu Crnu Goru. Vojevao protiv srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore. Učesnik je Božićnog ustanka, januara 1919. godine sa snagama iz Bokova. Poginuo u borbi za oslobođenje Cetinja 6. januara 1919. godine.

Stradanje Crnogoraca u odbrani Crne Gore i njene slobode i državnosti od agresije Srbije od kraja 1918. , pa godinama potom bilo je učestalo. Slijedi o tome primjeri žrtava i martira crnogorskih koje u daljem tekstu prezentiram.

GRUJICA ČUPIĆ, bio je crnogorski patriota, zelenaš, ustanik, komita, borac za slobodnu i samostalnu Crnu Goru. Vojevao je protiv srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore. Istaknuti je crnogorski gerilski ratnik protiv srpskog terora i ugnjetavanja crnogorskog naroda. Komitovao od 1919. do 10. jula 1920. godine. Srpske okupacione vlasti su ga uhvatile i utamničile. Bio je osuđen na 20 godina zatvora zbog crnogorskog patriotizma i borbe za dostojanstvo i pravo svoje domovine. Robijao u beranskom zatvoru, cetinjskoj tamnici i Zenici.

SAVO B. DRAŠKOVIĆ, (Katunska nahija, cetinjska oblast), barjaktar crnogorske vojske, crnogorski patriota, ustanik, zelenaš, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Učesnik je Božićnog ustanka januara 1919. godine protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Srpske okupacione trupe su u Katunskoj nahiji polovinom 1919. godine opljačkale i zapalile njegovu kuću, a njega saslušavale, progonile i internirale.

BOŠKO P. DRAŠKOVIĆ, (Katunska nahija, cetinjska oblast), crnogorski patriota, ustanik, zelenaš, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Učesnik je Božićnog ustanka januara 1919. godine protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Srpske okupacione trupe su u Katunskoj nahiji, polovinom 1919. godine, opljačkale i zapalile njegovu kuću.

PERO DRAŠKOVIĆ, (Dide, Bjelice, Katunska nahija, Cetinje), crnogorski patriota, zelenaš, ustanik i komita, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Učestvovao je u Božićnom ustanku januara 1919. godine na prostoru Cetinja i okoline. Nakon sloma ustanka, nastavio je sa gerilskom, komitskom borbom protiv srpskog uzurpatora i okupatora. Srpske okupacione trupe bile su ga oglasile za odmetnika i hajduka. Zarobljen je od strane srpskih gonećih odreda 5. februara 1920. godine. Iste godine je ubijen od strane srpskih trupa i bjelaša.

MAKEŠA  S. DRAŠKOVIĆ, (Katunska nahija, cetinjska oblast), crnogorski patriota, ustanik, zelenaš, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Učesnik je Božićnog ustanka januara 1919. godine protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Srpske okupacione trupe su u Katunskoj nahiji, polovinom 1919. godine, opljačkale i zapalile njegovu kuću.

RADOŠ ĐUKIĆ I MILONJA MIŠOVIĆ. Radoš Đukić (bjelopoljski okrug-ubijen 20. juna 1922. godine), crnogorski patriota, ustanik i komita. Borac za slobodnu i samostalnu Crnu Goru. Komitovao u periodu 1919-1922. godine. Srpska okupaciona žandarmerija ubila je 20. juna 1922. godine crnogorske gerilce i patriote Milonju Mišovića i Radoša Đukića. O njihovom stradanju postoji sačuvan arhivski dokument, a to je izvještaj Načelstva andrijevačkog okruga, poslat, brzojavom, broj 3828, od 21. juna 1922. godine, a kojeg je Okružno Načelstvo Kraljevine SHS, Br. 3728, od 23. juna 1922, Cetinje, dostavilo načelniku sreza Cetinje. U tom izvještaju stoji kako je, rano izjutra 20. juna 1922. godine, žandarmerijska patrola "prethodno obaveštena da se u obližnjoj šumi nalaze dva odmetnika sukobila se sa njima i posle kratske odvažne borbe prsa u prsa oba odmetnika poginuli su, a jedan žandarm teško ranjen.

Ubijeni odmetnici jesu oglašeni i ucijenjeni sa 20 hiljada Hajdukovog okruga. Milonja Mišović i oglašeni i ucijenjeni hajduk okruga Bjelopoljskog poljskog Radoš Đukić... još istog dana zakopani su blizu pogibije kraj druma, a ranjeni žandarm odmah je potom poslat radi operacije na Cetinje". Prednje Vam se dostavlja radi znanja", navodi se u tome službenom aktu okupacione vlasti kojeg je po naredbi načelnika potpisdao sekretar B. Salić . Režim KSHS pod vlašću srpske dinastije Karađorđević je heroje Crne Gore, ustanike, komite, rodoljube u borbi za njenu slobodu Radoša Đukića i Milonju Mišovića oglasio za „odmetnike i hajduke“, prije nego što su ih njihove oružane snage likvidirale.

JOVAN ĐURIČIĆ, (Kobilji do, Cuce, Katunska nahija, cetinjska oblast), oficir, potporučnik crnogorski rodoljub, zelenaš, ustanik, komita, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Protivnik srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Učesnik Božićnog ustanka januara 1919. godine. Poslije njegovog sloma, odbjegao je u šumu i komitovao tokom 1919. godine, kada je uhapšen i zatvoren u cetinjski zatvor, a potom u podgoričku "Jusovaču".

MARKO Perov ĐURIČIĆ (Cuce, Katunska nahija, cetinjska oblast) crnogorski rodoljub, zelenaš, ustanik, komita, borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru. Protivnik srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Oktobra 1919. godine srpske okupacione vlasti su ga teško ranile.

VASILIJE Purov ĐURKOVIĆ, (Kosijeri kod Cetinja-poginuo na brdu Zavala iznad Cetinja 7. januara 1919. godine), crnogorski rodoljub, zelenaš, ustanik, borac za suverenu i slobodnu Crnu Goru. Bio je 1918. godine pristalica odbrane crnogorske države, ugrožene velikosrpskom agresijom i hegemonijom. Učesnik je Božićnog ustanka januara 1919. u cetinjskom kraju. Sa ustaničkim, zelenaškim snagama iz Kosijera, Bokova i Đinovića učestvovao je u akciji pokušaja oslobađanja Cetinja, januara 1919. godine. Ubijen je u sukobu sa srpskom vojskom i bjelašima 7. januara 1919. godine na brdu Zavala kod Cetinja. Tada je ubijen i ustanik, zelenaš iz Đinovića, sela u okolini Cetinja Spasoje Nikolin Adžić.