Božović kao Biroli

Piše: Darko Šuković

Teza da su neriješena pitanja iz prošlosti osnov većine današnjih sukoba, u Crnoj Gori ima snagu aksioma. A, Podgorička skupština čvorna je tačka savremenih crnogorskih podjela, događaj od prije 102 godine iz koga se izrodio tragičan crnogorski rasap na "zelene" i "bijele" ali i dva identiteta i odnosa prema državi. Ako bi se nekom izvanjcu i dalo oprostiti što ne razumije kakvim se oružjem igra kad posegne za upotrebom Podgoričke skupštine u političke svrhe, to ne važi za protjeranog ambasadora Srbije Vladimira Božovića, rođenog u Miločanima, opština Nikšić.

Nema razloga da se i na Podgoričku skupštinu ne primijeni pravilo da su činjenice svete, a da sloboda komentara pokazuje ozbiljnost i namjere onoga ko te fakte interpretira. Pa, hajde da čitaocima serviramo činjenice, kako bi sami mogli da prosude je li ambasador Srbije veličanjem toga događaja zaslužio da ga crnogorsko MVP proglasi za "personu non grata".

Vojska Kraljevine Crne Gore je 1916. kapitulirala držeći odstupnicu srpskoj vojsci u povlačenju ka Albaniji, no crnogorska država je i dalje postojala i bila je saveznica sila Antante: imala je važeći Ustav, svoga suverena, vladu. Niti jedna država nije opozvala svoje ambasadore pri crnogorskom Dvoru u egzilu. Ustavna crnogorska skupština bila je s legitimnim i legalnim sazivom, izabranim na izborima 1914. godine.

Tzv. Podgoričku skupštinu ne poznaje Ustav Crne Gore. Nju je pripremio Centralni izvršni odbor, organ kojega je formirala Vlada Kraljevine Srbije, sa srpskim državljaninom Svetozarom Tomićem na čelu. Tomić je sa srpskim trupama pristigao u Crnu Goru, uglavnom već oslobođenu borbama crnogorskih komita. Održana je pod zaštitom srpskih “savezničkih” trupa čiju je ulogu u Crnoj Gori vojvoda Živojin Mišić doslovno okarakterisao kao – okupacionu. Nakon "izbora" u atmosferi straha, gladi i onemogućavanja kralju Nikoli, Vladi Kraljevine Crne Gore u egzilu i velikom broju elitnih crnogoskih oficira iz austrougarske internacije da se vrate u svoju zemlju, Podgorička skupština održana je u zgradi Monopola duvana, ispred koje su stražarili četnici Koste Pećanca, sa bajonetima na puškama.

Ad hoc stvoreno tijelo donijelo je 26. novembra niz odluka, od kojih su najvažnije: "Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori" detronizovala je dinastiju Petrovića, zabranila "ulazak u našu zemlju pređašnjem kralju Nikoli Petroviću Njegošu, a tako i svim članovima njegove dinastije" i izglasala ujedinjenje u jednu državu sa "bratskom Srbijom, pod dinastijom Karađorđevića, te da tako ujedinjene stupe u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca".
O tome da li je Crna Gora ujedinjena sa Srbijom na Podgoričkoj skupštini ili je, zapravo, prisajedinjena Srbiji govori Proglas regenta Aleksandra (u ime kralja Petra I) o "ujedinjenju Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca".

Čini se prilično očiglednim da 1. decembra 1918. nema pomena Crne Gore i nema pomena Crnogoraca u zvaničnom aktu stvaranja nove države.

O identitetskim posljedicama Podgoričke skupštine govori izjava njenog potpredsjednika Sava Fatića: "Mi više nijesmo Crnogorci, nego Srbi"!

Ali, da bi se u cjelosti razumjelo zašto se izjava ambasadora Božovića kojom afirmiše Podgoričku skupštinu, doima drskom provokacijom Crne Gore, treba znati i sljedeće apsolutno vjerodostojne činjenice:

Tokom 1920-ih, prema službenim evidencijama, gladuje u Crnoj Gori oko 35.000 ljudi. Bilježena su i umiranja od gladi! Seljaštvo je preko 75 odsto u crnogorskoj populaciji. A da bi zanovilo sezonsku proizvodnju, ono se moralo zaduživati sa paprenim kamatama. Područje Crne Gore ima tek 0,3 odsto poljoprivredne proizvodnje Jugoslavije, ali ukupna zaduženja crnogorskih seljaka su 7,1 odsto svih takvih zaduženja u državi!

Crnogorci sa oko 2,5 odsto ukupne populacije jugoslovenske kraljevine imaju svega 0,10 odsto svih radnih mjesta. Od ukupnoga broja fabrika, tek 0,52 odsto se nalazil u Crnoj Gori. Vrijednost industrijske proizvodnje Crne Gore dostiže samo 15,5 odsto jugoslovenskoga prosjeka, a nacionalni dohodak u Crnoj Gori jedva 31 odsto. Godine 1931. u Crnoj Gori je većina stanovništva još nepismena (56,1 odsto) …od 1 milijarde primljenih crnogorskih [ratnih] reparacija, dato je Crnoj Gori svega 82 miliona...

Dr Nemanja Vukićević opisuje Crnu Goru u "Politici" 1921. kao "kavez bede zbog kojega će država stalno imati velike poteškoće i pasivne izdatke". Kao rješenje, predlaže se iseljavanje Crnogoraca i pretvaranje Crne Gore u "zverinjak" u kojem će loviti engleski lordovi, a država ubirati prihode. Nasljednik te ideje je, vijek kasnije, istoričar Aleksandar Raković, s tom razlikom što ovaj Grbljanin smatra da u kavezu treba da ostanu Crnogorci.

To su činjenice, bez pominjanja zvjerstava i žrtava “bijelog terora”, bez vraćanja na Zvicere i Rovačku republiku, zbog kojih je Skupština Crne Gore prije dvije godine usvojila Deklaraciju o poništenju odluka Podgoričke skupštine. Te slike “pakla na zemlji” su u interpretaciji ambasadora Srbije, iza kojih je stala Vlada Ane Brnabić, blagodet koju su demokratski za sebe izabrali građani Crne Gore 1918.

No, cinična izjava o Podgoričkoj skupštini samo je potonji bezobrazluk kontroverznog biznismena, advokata i, na kraju, diplomate.Vladimir Božović je svoje ambasadorsko djelovanje u Crnoj Gori obilježio diplomatskim gafovima i ponašenjem koje ne zarezuje norme Bečke konvencije. Bio je više nego aktivan sudionik formiranja nove parlamentarne većine, nakon izbora 30. avgusta. Daleko od toga da je i prije dana glasanja sjedio mirno, ne miješajući se u unutrašnje stvari države u kojoj službuje. Odbio je da primi diplomatsku notu, doduše - po preporuci MIP Srbije, povodom strijeljanja državne zastave Crne Gore, ispred crnogorske Ambasade u Beogradu. Bio je na čelu grupe građana koja je ugazila u Klinički centar Crne Gore, usred epidemije i stroge zabrane okupljanja, kada je tijelo mitropolita Amfilohija izneseno iz te ustanove. Zbog svojih političkih izjava pozivan je na brifing u MVP CG, nije se ustezao da uredništvo crnogorskog Javnog servisa poziva i uči kako da uređuje informativni program... Ukratko, ponašao se kao uticajan stanovnik Nikšića, državljanin Crne Gore, a ne kao ambasador strane države.

Ni takva gomila diplomatskih nepočinstava i osionog demonstriranja nepoštovanja države porijekla i gostoprimstva, nije, međutim, pokolebala onaj dio crnogorske političke scene koji dolazi na kanabe predsjednika Srbije. Književnik Milorad Popović je u pravu kad primjećuje da se zapadni namjesnici u Iraku i Avganistanu ponekad oglase u ime zaštite državnih i nacionalnih interesa svoje zemlje, a lideri (pro)srpskih partija u Crnoj Gori nikad do kao potpora stavovima zvaničnog Beograda. Sada se tom korpusu stranaka pridružio i, u trenutku pisanja teksta mandatar, a na dan objave, vjerovatno - predsjednik Vlade Zdravko Krivokapić. Crna Gora je već imala poslanike vlasti koji su u parlamentu saopštavali da je "interes Srbije najveći interes Crne Gore". Sada će, prvi put, imati premijera sa takvom političkom platformom.

Ako se slika zaokruži tvitom Orbanovog komesara u EK Olivera Varheljija, koji je pozdravio Vučićevo povlačenje odluke o protjerivanju crnogorskog ambsadora Tarzana Miloševića i pozvao Vladu Crne Gore da uradi isto sa Božovićem, jasno je kako raste opasnost da suverenost male države na Jadranu postane puka forma. Ako brutalno miješanje Srbije i Srpske pravoslavne crkve u nedavne izbore nije zavrijedilo ni slovo u poslednjem Izvještaju Brisela, teško je očekivati da Varhelji&comp prepoznanju "nijanse" na koje je ukazalo MVP Crne Gore, kad je komesaru za proširenje odgovorilo da neće preinačiti svoju odluku o proglašenju Božovića za "personu non grata".

"Ambasador Milošević predstavlja svoju zemlju poštujući Republiku Srbiju, ne miješajući se u njena unutrašnja pitanja, sa uzdržanošću prema zemlji domaćinu čak i onda kada se Crna Gora grubo vrijeđala i ponižavala sa različitih adresa u Srbiji, crnogorski državni simboli skrnavljeni, a zbog toga reagovale i različite međunarodne adrese. Za razliku od našeg, ambasador Srbije u Crnoj Gori u kontinuitetu se miješao u unutrašnja pitanja zemlje u kojoj službuje, svojim interpretacijama istorije dovodeći u pitanje njenu samostalnost i nezavisnost, negirajući Rezoluciju Skupštine Crne Gore o nelegitimnoj Podgoričkoj skupštini, za koju se zna šta je predstavljala u našoj istoriji..."

Oliver Varhelji, možda, nije do prošlog vikenda čuo za Podgoričku skupštinu. Njegovo neznanje, međutim, ne škodi njemu, nego Crnoj Gori. A, odsustvo potrebe da se raspita i nauči, sugeriše da komesar s umišljajem “duboko podriva objektivnost EU politike prema Zapadnom Balkanu”, kako je to ocijenio bivši šef crnogorske diplomatije, sada ambasador pri Svetoj Stolici, Miodrag Vlahović.

Niko ne sumnja da su pred Crnom Gorom dani velikih izazova i da je na velikoj kušnji državna samostalnost i nacionalna samobitnost Crnogoraca. No, ni u Briselu, ni u Beogradu niko ne bi trebalo da vjeruje kako će Crna Gora glatko skliznuti u srpski svet. Kako to jednom napisa Branko Baletić - "Crna Gora jeste mala, ali to ne utiče na njenu veličinu".