Šta bi šire priznanje Palestine značilo za Palestince i Izrael?

Velike evropske sile su saopštile da bi mogle da priznaju nezavisnu palestinsku državu u narednim nedjeljama. Reuters analizira šta bi to značilo za Palestince i Izrael.

Organizacija za oslobođenje Palestine (PLO) je 1988. godine proglasila nezavisnost palestinske države, a većina zemalja globalnog Juga je brzo priznala tu državu. Danas 147 od 193 članice Ujedinjenih nacija priznaje Palestinu, najnovije Meksiko u januaru 2025.

Glavni saveznik Izraela, Sjedinjene Američke Države, dugo su govorile da namjeravaju da priznaju palestinsku državu, ali tek na kraju pregovora između Palestinaca i Izraela o dogovorenom „rješenju dvije države“. Do nedavnih nedjelja, ovo je bila i pozicija velikih evropskih sila. Izrael i Palestinci nisu vodili takve pregovore od 2014.

Delegacija koja zvanično predstavlja Državu Palestinu ima stalni status posmatrača, ali bez prava glasa u Ujedinjenim nacijama. Bez obzira koliko pojedinačnih zemalja prizna nezavisnost Palestine, puno članstvo u UN zahtijevalo bi odobrenje Savjeta bezbjednosti, gdje Vašington ima pravo veta.

Palestinske diplomatske misije širom svijeta, uključujući i misiju pri UN, kontroliše Palestinska uprava, koja je međunarodno priznata kao predstavnik palestinskog naroda.

Palestina, na čelu sa predsjednikom Mahmudom Abasom, vrši ograničenu samoupravu u dijelovima izraelski okupirane Zapadne obale prema sporazumima sa Izraelom. Izdaje palestinske pasoše i vodi zdravstveni i obrazovni sistem Palestine.

U Pojasu Gaze, uprava je pod kontrolom militantne grupe Hamas od 2007. godine, kada je istjerala Abasov Fatah, iako Palestina i dalje finansira mnoge plate.

KO PRIZNAJE PALESTINU I ZAŠTO?

Velika Britanija, Francuska, Kanada, Australija i Belgija su sve saopštile da će priznati palestinsku državu na Generalnoj skupštini UN kasnije ovog mjeseca, iako je London naveo da bi mogao odložiti priznanje ako Izrael preduzme korake za ublažavanje humanitarne krize u Gazi i posveti se dugoročnom mirovnom procesu.

Ove zemlje kažu da su ove mjere namijenjene da prave pritisak na Izrael da prekine napade na Gazu, zaustavi izgradnju novih jevrejskih naselja na okupiranoj Zapadnoj obali i ponovo se posveti mirovnom procesu sa Palestincima.

Francuski predsjednik Emanuel Makron, prvi lider velike zapadne sile koji je podržao priznanje, rekao je da bi ovaj potez bio praćen obavezom Palestine da sprovede reforme koje bi poboljšale palestinsko upravljanje i učinile Palestinu vjerodostojnijim partnerom za postratnu administraciju Gaze.

ŠTA JE PRIZNANJE ZNAČILO U PRAKSI?

Oni koji vide priznanje kao uglavnom simboličan gest ističu zanemarljivu prisutnost na terenu i ograničen uticaj u konfliktu zemalja poput Kine, Indije, Rusije i mnogih arapskih država koje decenijama priznaju palestinsku nezavisnost.

Bez pune stolice u Ujedinjenim nacijama ili kontrole svojih granica, Palestinska uprava ima samo ograničene mogućnosti za vođenje bilateralnih odnosa. Nema misija sa statusom ambasada na palestinskoj teritoriji, i zemlje ne mogu slobodno slati diplomate tamo.

Izrael ograničava pristup za trgovinu, investicije i obrazovne ili kulturne razmjene. Nema palestinskih aerodroma. Zapadna obala, koja je kopneno okružena, može se doći samo kroz Izrael ili preko izraelski kontrolisane granice sa Jordanom, a Izrael kontroliše sav pristup Pojasu Gaze.

Ipak, zemlje koje planiraju priznanje i sama Palestina kažu da bi to bilo više od praznog gesta.

Dok zapadne zemlje koje razmatraju priznanje nisu dale eksplicitne obaveze da obezbijede dodatno finansiranje PA, palestinski ambasador u Ujedinjenom Kraljevstvu, Husam Zomlot, rekao je da priznanje može dovesti do strateških partnerstava.

„Stajaćemo na jednakom nivou“, rekao je za Reuters, dodajući da će svaki put biti iskorišćen „da se okonča ludilo i greške prošlosti“.

Priznavanje palestinske nezavisnosti takođe bi moglo zahtijevati od zemalja da preispitaju aspekte svojih odnosa sa Izraelom, rekao je Vincent Fean, bivši britanski generalni konzul u Jerusalimu.

U slučaju Britanije, to bi moglo dovesti do mjera poput zabrane proizvoda iz izraelskih naselja na okupiranim palestinskim teritorijama, dodao je, iako bi se takvi potezi mogli smatrati „simboličnim u smislu da ti proizvodi predstavljaju samo sitnicu u ukupnoj veličini izraelske ekonomije“.

KAKO SU REAGOVALI IZRAEL I SAD?

Izrael, suočen sa globalnim negodovanjem zbog svog ponašanja u ratu u Gazi protiv Hamasa, reagovao je bijesno na gestove priznanja, koje smatra nagradom palestinskoj militantnoj grupi za napade u oktobru 2023. koji su pokrenuli rat.

Nakon decenija u kojima je Izrael formalno bio posvećen mirovnom procesu koji vodi ka palestinskoj nezavisnosti, Izrael sada vodi najdesničarskija vlada u svojoj istoriji, uključujući partije koje kažu da im je misija da Palestincima ikada onemoguće da steknu državu.

Premijer Benjamin Netanijahu kaže da Izrael nikada neće odustati od potpune kontrole bezbjednosti Gaze ili Zapadne obale.

Sjedinjene Američke Države snažno se protive bilo kakvom potezu svojih evropskih saveznika da priznaju palestinsku nezavisnost. Odgovorile su sankcijama prema palestinskim zvaničnicima, uključujući uskraćivanje i opoziv viza, što će blokirati Abasa i druge lidere Palestina da prisustvuju Generalnoj skupštini UN u Njujorku.