Piše: Branka Dragović
„Od Triglava do Tirane, zadaju nam teške rane“, jedan je od brojnih dramatičnih parolaških napisa koji su se u “događanju naroda” pronosili tadašnjim Titovim Vrbasom i drugim varošima Vojvodine leta 1988. godine, kada je sve vrvelo od ratnih pokliča, kojima su se posebno isticali odabrani nacionalni pesnici i intelektualci.
Bio je to ulični puč organizovan sa ciljem da se rušenjem vojvođanskog Ustava iz 1974. godine, napadne tadašnja Jugoslavija i uspostavi memorandumska Srbija na etnonacionalističkom principu koji se sažima u paroli “Svi Srbi u jednoj državi” – odnosno ideji “velike Srbije”. Ili, što bi se moderno reklo, “srpskog sveta”.
Dan mrmota
Mitinzi sa svim odlikama današnjih etnonacionalističkih i klerikalnih litijaških seansi počeli su 9. jula 1988, kada je stotine pučista dovezeno u Novi Sad da šatro brane Kosovo od Vojvođana, uz, razume se, besplatan prevoz i sendvič pride.
Do oktobra iste godine po brojnim vojvođanskim gradovima organizovano je više od 30 takvih pohoda, tobože spontanih izraza svenarodnog gneva, jednako tako spontano podržanog od političke i intelektualne srbijanske elite i medija, čiji zadatak je bio da prizemnom tabloidnom i ratnohuškačkom propagandom ocrni Vojvodinu i Vojvođane, jer ne sanjaju kosovski mit, ne mrze Albance i ostale “neprijatelje” srpkog bića, već neguju nekakakav multikulturalizam, višejezičnost i suživot.
Meta je bio Ustav SFRJ iz 1974. Meta je bila Jugoslavija, upravo zbog toga što je tim Ustavom Jugoslavija bila organizovana na principima decentralizacije i ravnopravnosti republika i pokrajina.
Izborom etnonacionalističke ideologije u vreme buđenja Evrope i urušavanja “gvozdene zavese” Srbija ne samo da nije prepoznala istorijski momenat, ona se jasno odredila – nije izabrala evropske vrednosti, naprotiv – gušila ih je u Vojvodini. I nije izabrala demokratiju. Tom izboru ostala je verna do danas.
Vojvodina je bila suštinsko demokratsko pitanje Srbije. Ali, Srbija je izabrala put iscrtan zloslutnim Memorandumom Srpske akademije nauka i umetnosti. To štivo povampirilo je ideje “velike Srbije” i pokrenulo litijaški nacionalistički cirkus i razaranje Jugoslavije.
I zato već 30 i kusur godina živimo Dan mrmota.
Bitka koja traje
Ustav iz 1974. bio je taj nulti imaginarni neprijatelj jer je nagovestio modernizaciju jugoslovenske države u pogledu organizacije vlasti, političkog sistema, upravljanja resursima, odgovornosti.
Primer razvoja Vojvodine od donošenja tog Ustava do njegovog rušenja, svedoči upravo o tome.
Prema Ustavu iz 1974. godine Vojvodina je imala svoje Predsedništvo, Vrhovni sud, Narodnu banku i Ustavni sud. Takođe, imala je sopstvenu imovinu i izvorne prihode, mogućnost uspostavljanja međunarodne saradnje, te predstavnike u Veću republika i pokrajina Savezne skupštine SFRJ. I po svim parametrima u brojnim oblastima ostvarila je istorijske rezultate.
Ipak, od samog usvajanja vojvođanskog ustava počeli su pritisci beogradskih poltičkih struktura usmereni ka smanjenju autonomija pokrajina. Tako je već 1976. godine grupa političkih čelnika Srbije napisala famoznu “Plavu knjigu” kojom se tražilo ukidanje postojeće pokrajinske autonomije, a desetak godina kasnije usledio je i Memorandum SANU. Srpska pravoslavna crkva prethodno je 1982. godine objavila dokument „Apel za zaštitu srpskog življa i njegovih svetinja na Kosovu i Metohiji“, u kojem se tvrdilo da je srpki narod izložen genocidu i od vlasti tražilo da to spreče.
Realizacija je počela na “Osmoj sednici” 1987.godine kad je Slobodan Milošević preuzeo vlast u partiji, a potom i Vojvodini, na Kosovu i u Crnoj Gori – preuzevši tako četiri od osam glasova u jugoslovenskoj federaciji. Bosanskohercegovački glas nije uspeo preoteti.
„A radi se o tome da je na Osmoj sednici lansirana strateška promena politike u Srbiji, i to na osnovu velikih ambicija Srbije da počne igrati vodeću ulogu u Jugoslaviji. Pošto to na racionalan način nije bilo moguće, onda je ta sednica iskorišćena za podsticanje iracionalne svesti“, (bivši vojvođanski funkcioner Slobodan Budakov)
Osma sednica će Srbiju uvesti u „bitku” koja ni do danas nije okončana. Sve što je usledilo dešavalo se “u duhu Osme sedmice”, a obećano brzo rešavanje problema na Kosovu završilo se rušenjem vojvođanske autonomije “jogurt revolucijom” i razbijanjem Jugoslavije teškom artiljerijom.
“Bio je to srpski Maspok, koji je imao logiku stampeda. A nama se na Osmoj sednici desio upravo taj stampedo, koji je značio da priča o ustavnim promenama u Srbiji zapravo vodi pretvaranju Jugoslavije u dominantno srpsku federaciju, ili, pak, reduciranju na ‘srbislaviju’ s tezom da ‘svi Srbi treba žive u jednoj državi’”, Živan Berisavljević (bivši jugoslovenki funkcioner).
I tu su se ugasile sve nade u demokratske potencijale Srbije, jer je nakon Vojvodine (i Kosova) usledilo urušavanje građanskih prava i ostalim delovima Srbije, ali i van Srbije.
U naučnom radu „Vruće vojvođansko leto 1988.“ iz Zbornika radova Vojvođanskog kluba „Identitetska pitanja Vojvodine“, iz 2022. godine, profesor emeritus Univerziteta u Mariboru i redovni profesor Univerziteta u Novom Sadu Sergej Flere ukazuje da su rušenje vojvođanske autonomije organizovale političke i državne strukture Srbije, uz pomoć bezbednosnih službi, medija i nekih intelektualaca i umetnika.
“Beogradski mediji su predstavljali vojvođanske vođe kao istinske neprijatelje Srba sa Kosova već tokom jula (1988.). Time je otvoreno leto medijske demonizacije Vojvođana… U svrhu AB, otvorena je posebna rubrika pisama (Odjeci i reagovanja). Rubrika je trajala od početka napada na vojvođansko rukovodstvo do velikih demonstracija protiv Miloševića u Beogradu (jul 1988 – mart 1991.)“, (Sergej Flere, „Vruće vojvođansko leto 1988.“)
Rušenje autonomije Vojvodina dovršeno je 1990. godine donošenjem Ustava Srbije, prvog secesionističkog ustava u Jugoslaviji. I to nasilje uspostavljeno je tada kao oblik vladavine koji živimo i danas.
“Razbijanje Federacije počelo je u Vojvodini, dolaskom na jednonacionalni miting da se viče: ‘Ubićemo Vlasija!’ Odavde je to krenulo i u Crnu Goru, kroz kninsko Kosovo, do Petrove gore… Ta anahrona rojalističko-četnička Srbija je krenula u pohod i nju je Milošević aminovao”, (bivši jugoslovenski funkcioner Boško Krunić)
Posle gušenje pokrajina, usledili su ratovi, mobilizacije, stradanja, siromašenje, tajkunska privatizacija, otimanje resursa, ratni zločini, genocid, demografske promene…
“U širem, povijesnom kontekstu ukidanje vojvođanske autonomije postalo je tako tek jedan od ključnih događaja koji je prethodio raspadu jugoslavenske federacije. Dakle, time je došlo do ubrzanog urušavanja složenog ekvilibrija jugoslavenskoga federalnog ustrojstva, a to će voditi u kasnije oružane sukobe (1991.–1999.).”, (Dragan Đukanović, “Vojvodina u post-jugoslavenskome kontekstu: nastavak suspendiranja autonomije”, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd 2015.)
Cena
U periodu od 1990. do 2000. godine vojvođanska privreda potpuno je devastirana. Prvoborci jogurt revolucije su prvo opljačkali bogate vojvođanske fondove, zatim privredu.
Nakon pada pokrajinske vlasti, u Vojvodini se za svega nekoliko meseci desila masovna seča kadrova u svim javnim, privrednim, medijskim, kulturnim i drugim ustanovama Pokrajine.
Prema podacima iz istraživanja nevladine organizacije “Forum V-21”, Vojvodina je od 1989. do 1999. izgubila društveni proizvod vredan gotovo 28 milijardi dolara. U tom dokumentu o pljačkanju Vojvodine posle “jogurt revolucije”, navodi se da je Pokrajina 1989. imala oko 3.000 dolara društvenog proizvoda po stanovniku, dok je u užoj Srbiji bio dve hiljade dolara. A nakon “ujedinjenja” države društveni prozvod pao je na oko 1.200 dolara u Vojvodini, odnosno 840 dolara u Srbiji.
Ratni sukobi devedesetih izmenili su i demografsku strukturu Vojvodine, u koju su se doseljavali Srbi koji su napustili Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i Kosovo. Paralelno, iz Vojvodine su iseljavani, ili su se sami iseljavali, u najvećoj meri Hrvati i Mađari, jedni jer su bili izloženi progonu i napadima, a drugi zbog prisilnih mobilizacija na jugoslovenska ratišta na kojima Srbija zvanično nije učestvovala.
Naslednici
Takozvanim demokratskim promenama u oktobru 2000. srušen je režim Slobodana Miloševića, ali su “rezultati” njegove politike zdušno prihvaćeni. Između ostalih i degradirana Vojvodina. Nove vlasti svoje demokratske potencijale iskazale su usvajanjem na jedvite jade takozvanog “omnibus zakona” 2002. godine kojim je Vojvodina dobila jednu jedinu izvornu nadležnost – usvajanje simbola pokrajine. Uz to, udeljen joj je tanak paket prenetih nadležnosti za čije servisiranje je valjalo iz godine u godinu kamčiti novac iz republičke kase.
Reosnivanje Vojvođanske akademije nauka i umetnosti (VANU) 2003. godine bio je toliko uznemirujući za osetljivu “patriotsku” javnost, a posebice akademske krugove, da je spokoj dostignut tek odlukom Ustavnog suda Srbije 2014. godine koji je taj čin Vojvođana proglasio neustavnim.
U iščekivanju Ustavnog suda, pod sumnjivim okolnostima usvojen je novi Ustav Srbije 2006. godine, bez prethodnog uvida javnosti i narodnih poslanika u njegov sadržaj, na nelegalnom dvodnevnom referendum, uz neviđenu medijsku kampanju i opominjući moleban SPC, jerbo je taj Ustav, doduše kroz neobavezujuću formu preambule, povratio mitsko Kosovo pod okrilje nebeske Srbije. O taj patriotski zadatak oglušili su se, međutim, građani Vojvodine, koji su većinski bojkotovali ustavni referendum.
U novom Ustavu Vojvodini se udelio status “teritorijalne autonomije”, a Kosovu iz preambule status “suštinske autonomije”. Taj Ustav je konačno raskrstio sa idejama decentralizacije države, jer su prepoznate kao opasnost po suverenitet i celovitost zemlje. Ustav je raskrstio i sa građanima, definisao je Srbiju kao “državu srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive”.
“Takvo etnonacionalno određivanje suvremene Srbije zapravo može suštinski obesmisliti autonomiju Vojvodine. Naime, imajući u vidu navedeno, građani srpske nacionalnosti u Vojvodini tako ne mogu realno percipirati potrebu i za svojom autonomijom unutar vlastite (poglavito) etnonacionalno definirane Srbije”, (Dragan Đukanović, “Vojvodina u post-jugoslavenskome kontekstu: nastavak suspendiranja autonomije”, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd 2015.)
Posledično, u dominatno nacionalističkoj javnosti Srbije nije prošao ni vojvođanski predlog pokrajinskog Statuta iz 2008. godine, za koju je najspornija bila njegova odredba kojom se AP Vojvodina definiše kao “sastavni deo jedinstvenog kulturnog, civilizacijskog, ekonomskog i geografskog prostora Srednje Evrope”. Nakon čišćenja ove i drugih “spornih” odredbi Statut Vojvodine usvojen je 2009. godine.
Petooktobarska Srbija nastavila je, zapravo, da sledi memorandumski put Srbije, najpre kroz „pomirenje“ partizana i četnika, pa rehablitaciju ratnih zločinaca iz Drugog svetskog rata, pa glorifikaciju ratnih zločinaca iz ratova devedesetih…
Sumnja
A nakon nove promene vlasti i izborne pobede bivših radikala koji su se preimenovali u naprednjake, Ustavni sud je nakon pažljivog čitanja u vojvođanskom Statutu prepoznao i prikirivene autonomaške podmetačine koje je listom delegalizovao. Između ostalog, potkralo se bilo da Vojvodina ima glavni grad Novi Sad i pokrajinsku kancelariju u Briselu, kao i već pomenutu akademiju nauka – sve prerogativ do prerogativa suvereniteta.
No, Statut je sveden na trpeljivu meru. Toliko da se partijskim uposlenicima u Banovini odobri da organizuju godišnju proslavu “prisajedinjenja matici”, brane ćirilicu od aveti Ustava iz 1974. i svih njegovih metamorfoza, podižu spomenici srbijanskim srednjovekovnim i novovekovnim vladarima, žmure na ekstremizam i grafitiranje vojvođanskih varoši likovima ratnih zločinaca i profašističkim porukama.
Vojvođanska autonomija nije danas tema ni na marginama političke scene Srbije. Ali to ipak manje govori o Vojvodini, a više o Srbiji. Vojvođanska autonomija nespojiva je, naime, s etnonacionalističkim državnim konceptom, ona je moguća samo u građanskom i antifašističkom okruženju. Kao, uostalom, i Jugoslavija.
Ustav iz 74. i dalje je, međutim avet koja proganja nacionalističke elite, jer jedini “temelj” na kojem počiva njihova ideologija jeste imaginarni neprijatelj. U različitim fazama delirijuma “srpski svet” je tako prepoznavao i različite neprijatelje: Vojvodinu, Albance, Hrvate, Muslimane, Crnogorce… Slovenci i Makedonci su u tim hororima imali kraće role.
I zato litije (iliti AB revolucija, iliti događanje naroda, iliti jogurt revolucija) započete leta 1988. godine još uvek traju. Mitsko Kosovo i dalje je neupitni paravan za bogaćenje klike, društveni amoral, političke promašaje, sejanje mržnje, zločine i ubijanje slobode. I zato se raspomamljeno nameću “porodične vrednosti”, “srpska tradicija”, “svetosavlje”, …
I zato se Vojvodina i dalje potire. Iako je ratni plen iscrpljen. I dalje je sumnjiva.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR