Piše: Vladimir Jovanović
„General Wukotitsch“ (brigadir Janko Vukotić), raniji zapovjednik 1. divizije na Cetinju – izvještava austrijska štampa 14. oktobra 1912. god – usmjerava glavninu svojih trupa na Berane.
Nakon oslobođenja Mojkovca i Bijeloga Polja, 9-11. oktobra, prethodnica Vukotićeva Istočnoga odreda Crnogorske narodne vojske – jedinice iz 4. divizije (Kolašin) i Durmitorske brigade 3. divizije (Nikšić) – 15. oktobra stižu nadomak Berana.
Mještani varoši bezuspješno traže da Turci napušte područje i tako spriječe žrtve i razaranja.
Turske isturene linije kod Berana, na Tifranu i Jejevici, pośednute od pet bataljona, podržava artiljerija locirana na Jasikovcu, sa ukupno 16 oruđa. Garnizon u toj varoši je ojačan trupama sa Kosova, koje 13. oktobra kod Dapsića u borbama ubijaju desetak mještana i spaljuju selo.
Dio Vasojevića pod turskom okupacijom – iz beranskih sela Polica, Budimlja, Donja Ržanica, Buče, Vinicka, Lužac i Gornjih sela – diže se na ustanak. Puške i zastave primili su od Crnogorske vojske. Predvodi ih Lakić Vojvodić. Njihovi pokušaji da samostalno ovladaju Tifranom i Jejevicom su propali.
Iz varoši, Turci pokušavaju sa nasilnim ispadima na neka okolna vasojevićka sela, ali se povlače pod udarima baraža dalekobojne artiljerije 4. divizije s lijeve obale Lima.
Ta crnogorska oruđa, bilježi jedan hroničar Vasojevića, „bile su pravcate grdosije, do tada neviđene na ovim prostorima“.
Opšti napad Crnogoraca na Berane počinje oko 15,30 sati 16. oktobra. Prve turske šančeve probijaju Kolašinska i Durmitorska brigada.
U samoj varoši – đe se, prema izvještajima austrijske štampe, borbe vode prsa u prsa – skršen je otpor u prvi sumrak, a razbijena glavnina turskih snaga, ostavljajući svoju artiljeriju na Jasikovcu, uspjela je odstupiti u pravcu Rožaja.
Jedinice Istočnoga odreda Crnogorske vojske su opet pokrenute 18. oktobra 1912. god. pravcima Berane – Mokra – Rugova i Berane – Rožaje, dok Gornjo-vasojevićka brigada 4. divizije, pod komandom Radomira Vešovića, nastupa pravcem Andrijevica – Plav – Bogićevica: bez težih borbi oslobođeni su 19. oktobra Plav, 20. oktobra Gusinje, 26. oktobra Rožaje.
Na suprotnome kraju fronta Istočnoga odreda, dobrovoljački bataljoni i Šaransko-jezerski bataljon Durmitorske brigade – prema najvišim instrukcijama Crnogorske vrhovne komande –na desnoj obali Tare, preko Premćana, oprezno nastupaju na Pljevlja. Razlog: neizvjesna reakcija suśedne Austro-Ugarske.
Naredba za oslobođenje varoši zapovjedniku te grupacije, komandiru Mašanu Božoviću, stiže nakon što je ulazak Srbije u rat i njen prodor kroz Sandžak ostao bez burnijeg odgovora Beča.
Neka sela oko Pljevalja su primila naoružanje od Crnogorske vojske i podigla ustanak – svjedoči Nikica Knežević, kasniji general JNA.
Ustanici, pod komandom crnogorskoga oficira, komandira Periše Tomanovića, najprije su zauzeli turski vojni objekat na Jabuci i tu razvili zastavu Kraljevine Crne Gore.
Glavnina crnogorskih bataljona ušla je u Pljevlja 27-28. otkobra 1912, nešto prije nego su u grad pristigle jedinice Javorske brigade Vojske Kraljevine Srbije. U gradu je ubrzo počela da djeluje crnogorska državna vlast, a u kasarni na Dolovima ustrojena je komanda 5. divizije Crnogorske vojske...
Cjelokupna pažnja, kako crnogorske, tako i međunarodne javnosti, okreće se put Skadra.
Turska odbrana grada je objedinjena u Skadarski korpus (turski: Işkodra Corps).
Glavna snaga ove formacije je 24. divizija sa tri pješadijska i jednim artiljerijskim pukom, te jednom gardijskom regimentom.
Tu je, uz druge manje jedinice, dislocirana i Elbasanska divizija sa rezervistima (redifima) iz raznih mjesta i krajeva savremene Albanije.
U gradu je zavedeno opsadno stanje; disciplina se održava prijekim vojnim sudovima.
Skadarskim korpusom, neposredno i 24. divizijom, zapovijeda Hasan Riza Paša (Hasan Rıza Paşa), etnički Turčin, prvoklasni oficir u činu brigadira (miralay).
Nakon što je on 30. januara 1913. ubijen, do kapitulacije, odbranom Skadra komanduje Albanac Esad Paša Toptani (Esad Pashë Toptani).
Prema turskim izvorima u Skadru se na samome početku rata najprije prikupilo oko 5.000 nizama (redovnih vojnika) i 10.000 rezervista.
Do 22. oktobra 1912. god. ušlo je iz pravca Drača u grad još oko 4.000 redifa.
Raspolažu sa oko 110 artiljerijskih oruđa – približno koliko i cjelokupna Crnogoska vojska.
„Pored istaknutih utvrđenja na graničnome frontu, Skadar je bio utvrđen još i sa dvije odbrambene linije poljskih utvrđenja; prvu odbrambenu liniju sačinjavao je Taraboš, Brdica, Bardanjolt i Štoj; drugu, utvrđenjâ
Maloga Taraboša, Tepe i Maloga Bardanjolta”, zapisao je svjedok, Radule S. Brajičić, oficir iz Zetskoga odreda. I dodao:
„Na svim tim položajima bila su podignuta poljska utvrđenja sa opkopima urezanim u kamenu i sa optočenom bodljikavom žicom 6-12 redova”.
Ukupnu tursku oružanu silu Skadra dio austrijske štampe najavljuje kao sposobnu da Crnogorskoj vojsci zada smrtonosne udarce...
Period crnogorskoga „blickriga” je tada, krajem oktobra 1912, završen. Oslobođena su velika područja – među njima i sva ona koja su sada u sastavu naše države.
Nastupile su teške, možda u crnogorskoj vojnoj istoriji i najteže borbe.
Opsada Skadra, sa više uzastopnih napada, potrajaće do turske predaje 23. aprila 1913. god. Narednoga dana, Crnogorska vojska je umarširala u grad:
„Idući prema centru grada, Crnogorci se srijeću sa turskim vojnicima koji idu prema mostu odakle će napuštiti grad. Zastaju i kratko razgovaraju. Crnogorci im nude bijeli hljeb koji Turci sa zahvalnošću primaju, a poneki za uzvrat nude cigare. Neki dojučerašnji neprijatelji se rukuju”, izvjestio je jedan novinar.
Za vrijeme borbi u Prvome balkanskome ratu, specijalno tokom oktobarskoga „blickriga” Crnogoraca – dok Bugari, Grci i Srbi još nijesu bili ušli u rat – austrijska štampa, sa svim pojedinostima, izvještava kontinuirano o njima.
Nastala je i čitava jedna galerija austrijskih ilustracija novinskih vijesti i analiza o razvoju na crnogorsko-turskim frontovima. Za nas je ta zanimljiva galerija svih ovih decenija ostala nepoznata. I sada je, konačno, na
Portalu „Antena M“, reprodukujemo. Slijedi njen drugi dio...
1/21
2/21
3/21
4/21
5/21
6/21
7/21
8/21
9/21
10/21
11/21
12/21
13/21
14/21
15/21
16/21
17/21
18/21
19/21
20/21
21/21
(Kraj)
flamantes
Bravo gospodine Jovanoviću, izvanredno zanimlive činjenice