Piše: Vladimir Jovanović Kišna jesenja noć 1929. god. u Mojkovcu. Oko 19,30 sati huk nabujale Tare za trenutak nadjačava pucanj iz puške.
Čovjek je klonuo pogođen. Njegove posljednje riječi su: „Jaoj, pogiboh!“ On se zove Miro Minjević, predśednik opštine mojkovačke.
Poslije zavođenja Šestojanuarske diktature, kada su suspendovane ionako male i labilne slobode govora, te zabranjen rad svih političkih partija, na mjesto predśednika, slično stotinama drugih opština širom upravo tada proglašene
Kraljevine Jugoslavije, on je postavljen mimo izbora, odlukom nadređenih vlasti.
Ubistvo Mira Minjevića uzburkalo je duhove.
U Mojkovac su iz Bijeloga Polja dovedena žandarmerijska pojačanja, stigle su na lice mjesta i sreske, policijske i sudske vlasti.
Pokrenuta je opsežna istraga u pokušaju da se zločin rasvijetli.
Takođe, na lokalnome groblju se okupila velika masa svijeta, čak i dan nakon Minjevićeva pokopa.
„I svi su, isto kao i prilikom sahrane“, izvještava ondašnja štampa, „prilazili grobu lelečući i gruvajući se u prsa cijelo prijepodne; svi oni, i braća, i kumovi, i seljaci i varošani, i prijatelji i neprijatelji, zajedno sa ubicom, koji je možda i sam bio u toj gomili, zapjevali su:
’Kuku mene Miro, od danas pa za dovijek’“.
Što je pozadina ovoga ubistva, koja će se, na svoj tragičan način, razvući barem do ratne 1942. god?
Vratimo se, najprije, još dublje u prošlost...
U dvoiposatnoj borbi sa turskom graničnom vojnom posadom, na doslovno samome početku Balkanskoga rata, Župopivski i Drobnjački bataljoni 3. divizije (Nikšić), prekomandovani u Istočni odred Crnogorske vojske, oko 12,30 sati 26. septembra / 9. oktobra 1912. god.–oslobodili su područje Mojkovca, na desnoj obali Tare, dakle područje sadašnjega urbanoga centra; tom prilikom poginula su petorica a ranjeno je 15 crnogorskih vojnika.
Nakon oslobođenja, Miro Minjević se doselio u Mojkovac. Nije imao neku jaku familijarnu zaleđinu – u smislu ondašnjih crnogorskih bratstveničko-plemenskih kriterijuma – ali, snalažljiv, vrijedan i štedljiv, ubrzo postaje najimućniji u kraju.
Naime, shvatajući nove okolnosti, on u Mojkovcu – tada praktično selu sa par kuća razbačanih po okolnim kosinama, ali prirodnom središtu čitavoga kraja đe se po tradiciji održava neđeljni pazar – prvi otvora dućan.
„Iako seljak, u trgovini se brzo snašao i vremenom razvio veliki rad“, navodi se u jednome ondašnjem izvještaju o Minjeviću i dodaje da su „do njegova dolaska, seljaci iz velike mojkovačke okoline, morali za svoje potrebe odlaziti u udaljene varoši: Kolašin, Nikšić, Bijelo Polje, ili Pljevlja“.
„Trgovina koju je on prvi uveo u Mojkovac, privukla je toliko njih, da u do skoro pustom Mojkovcu podignu nekoliko lijepih građevina“, pa je, upravo njegova „velika zasluga što Mojkovac danas liči na varošicu“.
Opština Mojkovac, ustrojena početkom 1920-ih, administrativno je pripadala Bjelopoljskome srezu Zetske banovine.
U međuvremenu, porastao je i broj stanovnika: 1921. god. u opštini mojkovačkoj ih je 1.804 (od čega 91,62 odsto pravoslavnih, 8,54 odsto muslimanske vjeroispovijesti), a 1931. god. je 2.699 stanovnika.
Odmah naspram Mojkovca, na lijevoj obali Tare, status opštine imala su i Polja, koja su, još u Kraljevini Crnoj Gori, pripadala Kolašinskome srezu. Polja su 1921. god. naseljenija – 2.556 stanovnika, a 1931. god. tamo ih je živjelo 2.808 (pravoslavaca 2.740; muslimana 44; katolika 24).
Postojale su tenzije između Mojkovca i Polja, koje nijesu imale samo karakter folklornoga, komšijskoga nadgornjavanja.
Polja su, za razliku od Mojkovca, đe vlast imaju dvije režimske grupacije – demokrati i radikali, u međuratnome periodu jedno od jačih uporišta protivnika Kraljevine SHS/Jugoslavije.
Poljani su na prvim parlamentarnim izborima masovno glasali za antikarađorđevićevsku Komunističku partiju, a za opštinskoga predśednika izabrali deklarisanoga komunistu Pavla Žižića, učitelja.
Uprkos kasnijoj zabrani rada komunističke organizacije, te teških represalija, koje je uz pomoć žandarmerije u toj opštini sprovodio, takođe Poljanin, „bjelaš“ Boško Bošković – čiji je ubistvo 1924. god, izgleda u aranžmanu crnogorskih komita, braće Bulatovića, pokrenulo poznate događaje sa pokoljima i proćerivanjima muslimana iz Šahovića – ostaju, u cijelome međuratnome periodu Polja antirežimska.
Liše političkih, postojala je i čisto ekonomska podloga nezadovoljstva Poljana.
Još u doba Kraljevine Crne Gore, krajem aprila 1914, izvjesni Poljanin, koji je tvrdio da je „punomoćnik plemena poljskoga“, zaključio je ugovore sa trojicom Srba iz Austro-Ugarske o korišćenju bogatih šuma – vlasništvu svih Poljana
Radilo se o kompleksima na lokalitetima Tvrdi potok i Palješka gora, te Bistrička šuma – kod sela Bistrica, nizvodno Tarom od sela Polja, takođe na obali rijeke.
Pomenutim ugovorom plemenske šume su, zapravo, prodate u bescijenje, te ga je, poslije žalbi („davija“) Poljana podnijetim Cetinju preko vlasti u Kolašinu, Minsitarstvo unutrašnjih djela crnogorske kraljevine poništilo – oglašavajući ga pravno ništavnim.
Međutim, nakon 1918. god, Srbin koji je 1914. god. bio supotpisnik ugovora, a zvao se Milan Srškić, jedan je od korteša vladajuće Narodne radiklane stranke Nikole Pašića.
Srškić je, prije 1914, bio advokat u Sarajevu, na tajnoj vezi sa srpskom vladom. Po izbijanju Velikoga rata, prebjegao je u Srbiju, da bi u Londonu 1918. god. bio član samoproglašenoga „Jugoslovenskoga odbora“.
Nakon 1918, poput nepreglednoga niza drugih, stao je Srškić u red za naplatu svojih zasluga ili „zasluga“, kako ko voli. Kao radikal biran je više puta sa poslanika iz BiH; ali, za našu temu važnije, 1923. god. je izabran za ministra šuma i ruda u Pašićevoj vladi.
S te pozicije, kao i iz drugih ministarskih portfelja koje je kasnije zauzimao – a biće od sredine 1932. do početka 1934. god. i premijer – Srškić je, po školskome primjeru koruptivne šeme, činio besmislene neprekidne sudske procese koje su Poljani pokretali i gotovo dvije decenije vodili radi poništenja ugovora o eksploataciji njihova plemenskoga dobra – nad kojim im je, onomad, zbog vojničkih zasluga za crnogorsku državu, potvrdio vlasništvo lično kralj Nikola.
Naime, Srškić je, lično ili preko povezanih lica imao akcije u „Durmitoru“, „Šipadu“ i „Vardi“, firmama koje su obavljale śeču šuma, a trupce, niz rijeku Taru, valjali put Foče za dalju preprodaju i preradu.
Na tome poslu, prema tvrdnji dr Dušana Vučković („Kapitalističko iskorišćavanje šuma u Crnoj Gori“, Istorijski institut SR Crne Gore, Titograd 1965), „grupa kapitalista“ ostvarivala je basnoslovne zarade.
Cijena prepordavanih trupaca, čiji su nominalni vlasnici bili Poljani, bila je i do 22 puta veća od one koja je njima plaćna po stablu. Kako navodi dr Vučković, intenzitet śeče iznosio je od 63 do 100 odsto i to uglavnom vrijednijih vrsta drveta (četinari), što ukazuje da se radilo o „klasičnom primjeru polukolonijalne eksploatacije šuma“.
Poljani su, prema raspoloživoj dokumentaciji, najkasnije početkom 1928. god. javno, na plemenskome zboru, tražili ili obustavu pljačke njihovih šuma, ili reviziju ugovora; oduzeli su punomoćja nekim saplemenicima, za koje su tvrdili da su ih, Srškić i ortaci, korumpirali da daju pristanke na smiješno niske cijene otkupa trupaca; etc.
U tome kolopletu, našao seMiro Minjević i prije nego što je, uvođenjem diktature 6. januara 1929, postavljen za predśednika opštine mojkovačke.
Preduzeće „Durmitor“, koje je śeklo šume Poljana, angažovalo je, uz stalni boravak inženjera, poslovođa i adminsitrativnoga personala, još i desetine radnika sa strane, kako eksploatacija ne bi zavisila od štrajkova i-ili čestih prijetnji da će do njih doći od strane domicilne radne snage, iz Polja i okoline.
Śedište „Durmitora“, sa objektima za unajmljene radnike, nalazilo se u selu Bistrica.
Miro Minjević je 6. novembra 1929, kako je pisala ondašnja štampa, „išao u Bistricu, kod šumskog preduzeća ’Durmitor’; on je tamo češće odlazio, jer je za radnike preduzeća liferovao životne namirnice“.
Dalje se navodi da su „seljani iz okolnih sela vodili pred sudom parnicu sa šumskim preduzećem ’Durmitor’ i htjeli su raskinuti stari ugovor po kome su šumu i suviše jeftino prodali“.
„Miro Minjević u ovome sporu bio je na strani firme ’Durmitor’. Zato su ga izvjesni ljudi otvoreno mrzjeli i napadali, jer su vjerovali da Miro, zastupajući firmu na njinu štetu, stvara sebi bogatstvo“.
U Mojkovac se iz Bistrice, dakle, Miro Minjević vratio 6. novembra 1929. god. oko 19 sati, „prokisao u putu“. Pa je „svratio kući, đe se presvukao, a zatim je rekao ženi da će za jedan čas svratiti u kafanu radi nekog razgovora“.
Međutim, „njegovu je ženu to začudilo, jer on nije imao običaj da navraća u kafane“.
Što se svoje bezbjednosti tiče, Miro Minjević je u tome periodu bio na oprezu i to ne samo iz razloga stvarnoga ili navodnoga spora sa Poljanima.
Naime, po prilici u proljeće 1929, neđe u blizini Mojkovca, dakle nakon što je postavljen za predśednika opštine, Minjević je bio na putu, skupa sa Simom Basekićem – za koga se u štampi tvrdilo da je bio „mojkovački sveštenik“, međutim, on je bio paroh u Bijelome Polju.
Na Minjevića i paroha Basekića je, iz neke šume, pucano. „Miro je pao, a sveštenik pobjegao“.
„Verujući da ga je ubio, napadač je stao da beži i Miro i pop uspeli su da ga vide samo s leđa. Kada su njih dvojica pričali o napadu, niko im nije verovao, i ljudi su se na njin račun smejali, pravili viceve, ispevavši pesmu: ’Puče puška iz zelena luga, / Te pogodi popovoga druga’“, pisao je beogradski list „Politika“.
Međutim, Minjević je „ozbiljno shvatio da mu se radi o glavi“, zbog čega je, tvrdila je štampa, „načelstvu sreza bjelopoljskoga uputio pismo, otprilike ovakve sadržine: ’Kako niko neće da povede istragu o pokušaju ubistva, to vam sa ovim činim na znanje, da, ako mi se šta desi, ili ako me nađete jednog dana ubijenog ili utopljenog, znadite da me ubio Toma Stanić, bivši predsednik opštine, jer mi on radi o glavi’“.
Tomo Stanić je prethodno praktično osam godina bio predśednik opštine mojkovačke i smijenjen je zavođenjem Šestojanuarske diktature.
No, 6. novembra 1929. god, kako se ispostavilo, Stanić nije bio u Mojkovcu, nego, po svome poslu prodaje stoke, boravi u Nikšiću.
Toga dana, suprugu Mira Minjevića, nije začudila samo za njega neuobičajena namjera da ode u kafanu, već i to što namjerava u kafanu, jednu od njih ukupno tada 3-4 u Mojkovcu, koju je držao pašenog Toma Stanića.
„Minjević je otišao u kafanu BožeTomovića“, pisala je „Politika“.
Što se potom desilo?
„Unutra su sedeli za jednim stolom Jovo Peković, učitelj, i Milovan Slomović, trgovac.
Za drugim stolom u produženju, na istoj klupi, sedeli su Milisav Pejović, trgovac, Zorka, žena Tome Stanića, bivšeg predsednika opštine, gazda kafane Božo Tomović i Musliman Raif Tutić.
Kad je Miro ušao, učitelj Peković i trgovac Slomović, pozvali su ga za svoj sto i napravili mu mesto između njih“.
Minjević je prihvatio poziv, śeo na ponuđeno mjesto i naručio čaj.
Par minuta kasnije odjekuće smrtonosni pucanj...
(Nastavlja se)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR