Bojović: Milošević avion slao za Mandića, gostio ga, a kad mu je odradio posao – kud koji, kući vozom u haosu ljetnje sezone

Priredio: V.J.

U julu 2000. godine Savezna Republika Jugoslavija (SRJ), dvočlana federacija, urušavala se pod Slobodanom Miloševićem u konfrontaciji Srbije protiv Crne Gore i posljedicama i izazivača i gubitnika postjugoslovenskih ratova u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH, Kosovu.

SRJ je bila u višegodišnjoj međunarodnoj izolaciji; u jadu, čemeru, nemaštini i opštoj nezaposlenosti, u pandemiji kriminalizacije, unutrašnjoj pljački društvenih resursa i monopolskom švercu iz kojih izrastaju tajkuni; u krvoproliću sa stotinama i stotinama ubijenih mafijaša „na vrelom asfaltu”, a sve pod kišobranom teške Miloševićeve despotske represije i slomom pravne države.

Milošević, optuženi za ratne zločine pred ICTY, izgubio je 1999. još jedan rat, sada od NATO-a. Tokom dvoipomjesečne vazdušne kampanje izdušena je srpska volja za daljim ratnim ludovanjem. Milošević je, propuštajući ponude u periodu prije NATO udara da diplomatski i s međunarodnim garancijama zadrži Kosovo kao de iure teritoriju Srbije (SRJ), nakon vojnoga poraza povukao je kompletnu armiju, policiju i organe vlasti s Kosova: 9. juna 1999. preko opunomoćenika na jednom aerodromu u Makedoniji potpisao je de facto kapitulaciju; jedinice NATO-a su glatko umarširale u bivšu pokrajinu, a politički nadzor nad njom prepušten je Ujedinjenim nacijama. 

Vlast u Crnoj Gori, okupljena oko koalcije Demokratske partije socijalista (Milo Đukanović), Narodne stranke (Novak Kilibarda) i Socijaldemokratske partije (Žarko Rakčević), od 1997. suprotstavljala se Miloševiću na platformi „ravnopravnosti” sa Srbijom, koju navodno garantuje Ustav SRJ iz 1992. godine.

U Crnoj Gori, koju su ranih 1990-ih pogodile katastrofalne posljedice srpskoga ratnoga nacionalizma i razorne dinarske hiperinflacije Miloševićeve Srbije, te zatvaranje fabrika i opšteg siromaštva, na ivici gladi, standard građana se u drugoj polovini 1990-ih unekoliko popravio, a platni promet prešao na stabilnu njemačku marku. Iako nizak u odnosu na evropske parametre, standard u Crnoj Gori je u tom periodu daleko bolji nego u Srbiji.

Ne nasijedajući na još jedan unaprijed izgubljeni Miloševićev rat, crnogorske vlasti su u mogućoj mjeri blokirale „kosovsku” mobilizaciju 1999. i vojne aktivnosti koje bi, bez nekog stvarnog efekta po NATO vazdušne operacije, provocirale ili dale razlog zapadnoj vojnoj alijansi do uzvrati te posljedično dovede do još brojnijih žrtava i masivnog razaranja infrastrukture Crne Gore, nalik onom u Srbiji.

Za to vrijeme, Miloševićeve pristalice u Crnoj Gori protestuju na javnim okupljanjima, pa s krovova zgrada u Podgorici u transu nalik somnabuliji prizivaju s nebesa NATO porukom:

„Gađajte i nas, nijesmo gubavi!”

Na drugoj strani crnogorske vlasti, osim srpskih, u humanitarnoj akciji prihvataju veliki broj albanskih civilnih izbjeglica s Kosova, izlažući se teškim šovinističkim optužbama Miloševićevih sljedbenika.

I lideri opozicije iz Srbije, uključujući Zorana Đinđića, sklanjali su se u Crnu Goru, jer ih je Milošević brutalno progonio i pripremao njihova smaknuća. U Budvi se 15. juna 2000. — nakon atentata devet mjeseci ranije blizu Beograda, na Ibarskoj magistrali — desio novi pokušaj ubistva Vuka Draškovića, jednog od glavnih Miloševićevih protivnika u Srbiji; za šta su docnije pravosnažno osuđeni pripadnici specijalne jedinice tajne službe MUP-a Republike Srbije (JSO).

 U Crnoj Gori je Vojska Jugoslavije, pod apsolutnom kontrolom Miloševića, ustroijila, uniformisala, trenirala, naoružala i opremila, rasporedila u svojim kasarnama i plaćala tzv. 7. bataljon, sa preko 1.000 domaćih „dobrovljaca”, mahom članova pro-srpskih partija, izazivajući napetosti i incidente s crnogorskom policijom koji u nekoliko navrata umalo eskaliraju u krvoproliće.

Milošević, predśednik SRJ, nije poštovao većinsku izbornu volju u Crnoj Gori, garantovanu Ustavom „zajedničke države”. On je, još 19. maja 1998, dao mandat da saveznu vladu oformi Momir Bulatović, izborni gubitnik u Crnoj Gori, eks lider DPS-a, koji je te godine oformio Socijalističku narodnu partiju (SNP). Na ubrzo u Crnoj Gori održanim izborima, 31. maja 1998, SNP je osvojila 35,6% glasova i postala najjača parlamentarna opozicija.

U beogradskoj „izbjegličkoj” vladi Bulatovića, osim iz njegove SNP, te Miloševićeve (SPS) i stranke njegove supruge Mirjane-Mire (JUL), kao manjinski participanti učestvuje Srpska narodna stranka (SNS) iz Crne Gore.

SNS je nastala 12. maja 1997. raskolom iz Narodne stranke (NS) Novaka Kilibarde. Osnivač i predvodnik SNS bio je ljekar i univerzitetski profesor BOŽIDAR BOJOVIĆ (1938-2021). Raskol u NS i stvaranje SNS vremenski se podudara s istorijskom diobom u DPS-u između Mila Đukanovića i Momira Bulatovića.

Bojović je bio potpredśednik NS, od njezina osnivanja. Jedan od glavnih, javno saopštenih motiva Bojovića za formiranje SNS je protivljenje nastavku saradnje sa suverenističkim i tvrdo opozicionim Liberalnim savezom, s kojim je NS prethodno nastupila na crnogorskim palamentarnim izborima 1996. u koaliciji Narodna sloga.

Platforma SNS, koju podržava eparhijski ogranak Crkve Srbije (SPC), jeste srpski nacionalizam i četnički revizionizam, a Miloševiću se u osnovi protive ne zbog toga što je vodio postjugoslovenske ratove, nego što ih nije dobio. Osnivačku skupštinu SNS-a je „blagoslovio” Amfilohije Radović; a član stranačkog savjeta SNS-a je, između ostalih, Matija Bećković.

SNS učestvuje januara 1998. u nasilnim protestima u Podgorici u pokušaju da se spriječi inauguracija Mila Đukanovića za predśednika Crne Gore, nakon poraza protivkandidata Momira Bulatovića na izborima u jesen prethodne godine.

Nešto kasnije, na crnogorskim parlamentarnim izborima 31. maja 1998. jedan od partijskih aktivista novoformirane Bojovićeve SNS bio je ANDRIJA MANDIĆ, no stranka osvojila je svega 6.606 glasova ili 1,9% — nije prešla cenzus.

Mandić je u to vrijeme nepoznat široj javnosti. Prema naknadnim tvrdnjama iz kruga njegovih srpskih oponenata, objavljenim na portalu iz Trebinja, ovaj dipl. metalurški tehnolog tokom 1990-ih „u Podgorici, sa jednim policajcem, otvara noćni bar”, a docnije, tvrde, „otvara livnicu aluminijuma, na Bioču; najviše poslovao sa ‘Vektrom’, tajkunskom kompanijom bliskom crnogorskom režimu”.

Božidar Bojović, neposredno po izbornom krahu 1998, podnosi ostavku. Predśednik SNS postaje Želidrag Nikčević, novinar; a umjesto dr. Ranka Kadića novi je rukovodilac stranačkog izvršnog odbora — Andrija Mandić.

U „Godinama sabornosti i raskola”, nekoj vrsti političkih memoara ili tačnije hronologije, knjiga je iz 2012-te, Bojović za Mandića piše da je „relativno dugo bio u NS-u”, međutim, dodaje, „rečeno mi je, da je pripadao pokretu Ante Markovića” — tj. reformskoj partiji bivšeg premijera SFRJ, koja se zalagala za približavanje zemlje Zapadu i očuvanje Jugoslavije u osnovi na konfederalnim osnovama, a koju su 1990. u Crnoj Gori podržali Liberalni savez Slavka Perovića i stranke iz kojih će docnije nastati SDP.

„Takođe”, pisao je Bojović o Mandiću, „cijenio sam njegovo porodično porijeklo, a cijenio sam i njegov hrabri postupak kada me poslije rasturanja protesta u Podgorici, 14. januara 1998, kada sam očekivao hapšenje, pozvao njegovoj kući” (str. 218).

Kasnije, godine 2003, Bojović je umjesto Nikčevića opet šef SNS-a. Mandić predvodi, mediji su ih nazivali „mlade lavove”, među njima bio i Goran Danilović, koji su izvršili „puč” — otimajući SNS od Bojovića.

Mandića, novoga lidera SNS-a, Bojović optužuje da je pronevjerio 400.000 njemačkih maraka. Sijevale su teške riječi, ali i šrafcigeri: pretučen je Bojovićev sljedbenik dr. Ranko Kadić, a nekoliko drugih diskutanata unutarstranačke rasprave zatražilo je medicinsku pomoć.

U svojim memoarima, Bojović to opisuje kao „udar na SNS”; na kraju je Bojović oformio Demokratsku srpsku stranku (DSS), a Mandić je SNS, nakon još jednog manjeg raskola, preimenovao 2009. u sadašnju Novu srpsku demokratiju; et cetera.

Vraćamo se na dan 6. jul 1999, kada SNS, iako u Crnoj Gori tada vanparlamentarna stranka, jer nije „preskočila” izborni cenzus, odlučuje da participira u divljoj saveznoj vladi Momira Bulatovića, dobivši u Beogradu sljedeće resore: - Želidrag Nikčević, ministar bez portfelja; - Bogoljub Šijaković, ministar vjera; - Petar Trojanović, pomoćnik ministra saobraćaja; - Miloš Bojović, pomoćnik ministra unutr. trgovine; - Milorad Peković, pomoćnik direktora saveznih robnih rezervi; - Budimir Aleksić, šef kabineta ministra bez portfelja.

U toj „beogradskoj” raspodjeli funkcija, Andrija Mandić je kraće vrijeme zamjenik ministra privrede. Mandić je takođe bio poslanik u Skupštini SRJ.

„Pozitivni efekti ulaska u Saveznu vladu najprije će se ośetiti u MATERIJALNOM konsolidovanju stranke”, priznao je u memoarima Božidar Bojović. 

A neki od SNS ministara, poput Šijakovića i Nikčevića, iskoristili su i lično ove mandate. Nastao je grabež oko funkcionerskih stanova iz državnoga fonda. Šijaković i Nikčević trajno sele u Srbiju; i dalju karijeru sikofanata tamošnjih režima, sve do danas, nastavljaju udomljeni na beogradske adrese…

To nas dovodi do 6. jula 2000. godine, kada je Milošević, preko poslanika Skupštine SRJ u Beogradu, izvršio divlje amandmanske promjene Ustava SRJ: da savezni parlamentarni i predśednički izbori postaju neposredni. Time se otvaraju vrata unitarizaciji SRJ, tj. brisanju Crne Gore.

Dakle, teško je narušen, tačnije srušen Ustav SRJ, za koji se tvrdilo da garantuje ravnopravnost Crne Gore u dvočlanoj federaciji. Na temelju usvojenih amandmana, Crna Gora gubi i teorijsku mogućnost jednake ustavne participacije sa Srbijom. Ustavnim amandmanima, te posljedično izbornim zakonom, Crna Gora de facto svodi se na 27-mi administrativni okrug Srbije.

Miloševićevi amandmani u Beogradu su usvojeni iznenada, bez prethodnih konsultacija a onda i bez prisustva delegata iz crnogorske DPS-NS-SDP vlasti tj. suprotno volji većinske Crne Gore, takođe Liberalnog saveza, te stranaka manjinskih naroda. Vlast u Crnoj Gori je proglasila amandmane ništavnim i odbila učestvovanje u saveznim izborima zakazanim za 24. septembar 2000. godine.

Božidar Bojović, prvi čovjek SNS-a — koji je imao potpisanu saradnju sa DSS, strankom iz Srbije Vojislava Koštunice od koje je, po svom priznanju, djelimično i dobijao novac — bio je na marginama rezervisan prema tim ustavnim amandmanima Miloševića, ali je likovao zbog post festum poniženja Andrije Mandića i ostalih iz njegove stranke koji su za amandmane glasali. Naime, Glavni odbor SNS o tome, kako i da li uopšte za amandmane glasati, nije raspravljao, što je predviđao stranački statut za odluke o političkim pitanjima takvog kalibra.

Bojović u svojim „Godinama sabornosti i raskola” (str. 204-205), opisuje što se u ljeto 2000. godine zbivalo u SNS-u. Citiram u nastavku Bojovićeve zapise:

„Početkom jula naši poslanici u saveznom parlamentu glasali su za izmjene Ustava SRJ, bez prethodne odluke Glavnog odbora. Odluka je donešena uz punu podršku predśednika Želidraga Nikčevića i predśednika IO Andrije Mandića.

Od šest poslanika, samo je dr. Stanić [Novica, iz Pljevalja] glasao protiv.

Tom izmjenom Ustava, građanima se prvi put pružila prilika da direktno biraju najviše organe vlasti, bez mogućih blokada od strane partijskih oligarhija. Time se u značajnoj mjeri eliminišu konfederalni elementi u federalnoj državi, i to je u skladu s programskim načelima SNS.

Međutim, bilo je očigledno da se iza ove izmjene Ustava krije namjera da se Slobodanu Miloševiću omogući ponovno kandidovanje za predśednika savezne države. I to je, bez daljnjeg, negativna strana ove izmjene.

Negativna strana prihvatanja pomjene Ustava, u čijoj pozadini je namjera pružanja šanse Miloševiću za novi mandat, po SNS je i to što se dolazi u koliziju sa Demokratskom strankom Srbije, koja je bila protiv izmjene Ustava. Gospodin Koštunica je lako prozreo namjere izmjene — da se zadrži Slobodan Milošević na vlasti, a nas obavezuju deklaracija i sporazum o stranačkoj saradnji. I više od toga: njegova nesebična moralna i materijalna pomoć u teškim situacijama po SNS. Ne smije se zaboraviti da je gospodin Koštunica jedini poznatiji političar iz Srbije koji nije došao na inauguraciju Mila Đukanovića na Cetinju 1998. godine.

Nezgodna strana je svakako i to što su poslanički klub SNS, predśednici i stranke i IO, donijeli tako važnu odluku bez prethodne saglasnosti GO.

Gospoda Nikčević i Mandić o tome nijesu obavijestili ni članove Predśedništva stranke (dr. Bojovića, dr. Kadića, Marka Durutovića, Novaka Radulovića).

Postupak donošenja te odluke opravdavan je izuzetnom HITNOŠĆU i DISKRECIJOM, koji su onemogućavali statutarni postupak. Ipak, opšti je utisak bio da se iza ovoga KRILO NEŠTO DRUGO. Dr. Stanić je u ovom slučaju, prema mojem mišljenju, postupio isppavno i dosljedno politici SNS.

U vezi sa ovim da ispričam i jednu anegdotu.

Po poslanike SNS iz Crne Gore, koji su već po SKRIVENOM DOGOVORU Nikčevića i Mandića trebali da glasaju za izmjenu Ustava, došao je mali AVION iz Beograda.

Fino su se GOSTILI DAN, DVA.

Pośetili Oplenac i viđeli neke druge znamenitosti. Jednom riječi, držali ih kao malo vode na dlanu, dok nijesu glasali.

A kada su ODRADILI ono zbog čega su dovedeni, KUD KOJI. Ni zbora o povratku avionom, ni malim ni redovnim letom za Podgoricu.

U vozu HAOS, ljetnja sezona je u toku.

Iz Beograda me zove dr. Brajović, jedan od pet poslanika koji je glasao za promjenu Ustava, inače moj školski drug sa fakulteta. Kaže da ne može da dođe.

Pošto nijesam bio obaviješten o toku događaja, iznenađenom mi dr. Gero objasni sve što je bilo: kako su otišli malim avionom za Beograd, kako su se gostili i družili i kako poslije „obavljenog posla” niko na njih ne okreće glavu.

Tada sam, jedini put, u toku dugogodišnjeg bavljenja politikom, pohvalio Slobodana Miloševića. Bratski mu odvratih:

„Osušila mu se, a što ne uze oklagiju da vas sve, osim Novice, sa njom isprati!”

Grupa poslanika se ipak nekako vratila VOZOM do Podgorice”…