Srpski akademik o „oslobođenju” 1918. godine: ITALIJANI ČETIRI DANA PRIJE SRBA UŠLI U BUDVU

Piše: Vladimir Jovanović

Prema rezultatima arhivskih istraživanja dr Dragoljuba R. Živojinovića (1934-2016, člana SANU), po slomu Austro-Ugarske, Srbi u Budvu novembra 1918. nijesu prvi ušli, niti su se njihove trupe uopšte zadržale u tome gradu. Naime, četiri dana prije njih u Budvu su stigli – Italijani.

Na ploči, postavljenoj 1931. kod ulaza u budvansku tvrđavu, upisano je: „Na uspomenu dolaska hrabre pobjedonosne SRPSKE VOJSKE koja poslije junačkih pobjeda oslobodi Budvu na Mitrovdan 8. NOVEMBRA 1918. postavlja opština budvanska”.

Međutim, dr Živojinović, koji se decenijama bavio istraživanjima međunarodnih okolnosti uništenja crnogorske države nakon Velikoga rata, u knjizi „Kraj Kraljevine Crne Gore: Mirovna konferencija i posle 1918-1921”, (Beograd, 2002, str. 19) piše:

„4. NOVEMBRA 1918. LХVIII puk brigade ‘Palermo’ zauzeo je Budvu, Virpazar, Bar i Ulcinj”.

Najveći dio Crne Gore je tada već bio oslobođen od komita i ustanika Crnogoraca.

Dva dana prije ulaska Italijana u Budvu, 2. novembra 1918, na śednici Vrhovnoga ratnoga savjeta savezničkih i udruženih sila u Versaju, odlučeno je da savezničke trupe okupiraju Kraljevinu Crnu Goru. To je uključivalo i Budvu. Ovaj grad su prethodno, do 3. avgusta 1914, Crnogorci oslobodili. Budva je tada administrativno integrisana u crnogorsku državu.

Okupaciju Kraljevine Crne Gore krajem 1918. su izvršile francuske, italijanske, britanske, američke i srpske trupe. Sve one su bile potčinjene francuskome general Franšu d’Epereu.

Istoga dana kada je donijeta odluka Vrhovnoga ratnoga savjeta (2. novembra 1918) francuski ministar vanjskih poslova, Sefan Pišon, piše kralju Nikoli I Petroviću:

„Možete biti uvjereni, Sire, da trupe pod komandom generala Franše d’Eperea neće ništa propuštiti da obezbijede da se u Vašoj Kraljevini održi red i da će poštovati ustavne vlasti, kao i slobode crnogorskog naroda".

Tri neđelje docnije, Nikoli piše i francuski predśednik Remon Poenkare: „Vaše Veličanstvo može biti sigurno da vlada Republike, na čiju se brigu prema malim državama s pravom pozivate, neće pristati, sa svoje strane, ni na kakav pokušaj koji bi imao za cilj vršenje pritiska na volju crnogorskog naroda i spriječavanje njegovih zakonitih težnji".

Sa tim svečanim obećanjima su francuske, italijanske, britanske i američke trupe pośele djelove Crne Gore, a najveći dio – srpske trupe.

„U skladu sa odredbama primirja sa Austro-Ugarskom”, piše dr Živojinović, „ITALIJANSKE TRUPE nalazile su se u Virpazaru, Baru, BUDVI i Ulcinju, dok su pomorske snage bile ukotvljene u Boki kotorskoj” (str. 149)

U „od srpske vojske oslobođenoj Budvi”, efektivnu vlast je, uistinu, od 4. novembra 1918. imala italijanska okupaciona sila. Predstavljala je komanda 68. pješadijskoga puka brigade „Palermo” (68° Fanteria, brigata „Palermo”). Brigada je utemeljena 1862. godine, a matična baza 68. p.puka je bila Milano.

Italijanska komanda Budve zadržaće se, uprkos proglašenju Kraljevine SHS od 1. decembra 1918, sve do evakuacije područja Crne Gore od strane savezničkih trupa dvije godine kasnije.

Kralj Nikola 1914. oslobodio Budvu i poručio: „CRNOGORSKI BARJAK na budvanskom gradu na sva vremena"

Gusle crnogorske: „KAD JE VLADIKA 1813. BUDVU OSVOJIO…”