CANU i duh palanke II

Piše: Milorad Popović

D. K. Vukčević neprestano se upire da nešto važno saopšti u svojim tekstovima, prepunim opštih mjesta, trivijalnosti, jeftine politizacije i naivnih refleksija o ontološkim i društvenim fenomenima, ali njegova sočinjenija su nedostupna čitateljstvu, nema ih u knjižarama, bibliotekama, na internetu. Jedino u čemu je D. K. Vukčević dosljedan to je desubjektivizacija crnogorske duhovne, kulturne i nacionalne posebnosti. Možda je uistinu svjestan svojih stvaralačkih dometa, pa poput Boška Glušćevića, akademika CANU, gurua Antibirokratske revolucije čija su glavna „naučna“ djela bili novinarski intervjui – drskošću, verbalnim, demagoškim gafovima, stvara određenu mistifikaciju među Novom klasom, neobrazovanim biznismenima i ministrima, pa i akademicima čiji je intelektualni i moralni profil sličan njegovom. Upravo u tom i takvom miljeu predsjednik CANU je gradio imidž izvrsnosti i nedodirljivosti.

Jer, znao je da taj „duh palanke“ neuporedivo više respektuje proračunato i neobično vješto balansiranje između novih moćnika: kameleonska pritvornost, spretnost u podzemnim igrama i uglađenost nego istinski talenat, stvaralačku ostvarenost, profesionalni moral. U prepoznatljivom maniru ovdašnjih blefera, koji svakoj niskosti daju patetični izraz, bledunjavi, začešljani akademik s brojanicama, nakon što pripremi teren, pokazuje neočekivanu drskost i bahatost u namjerama da ostvari neku svoju konjukturu. Ovo je D. K. Vukčević najskandaloznije potvrdio kao predsjednik Žirija za Trinaestojulsku nagradu i predsjednik CANU, kreirajući skandalozne odabire laureata i akademika, izrugujući se sa elementarnim kriterijumima i zdravom razumu.

Tako je Trinaestojulsku nagradu dodijelio piscu Gojku Čelebiću za jednu somnabulnu „studiju“ o Dostojevskom i Radulu Kneževeću, anonimnom sveučilišnom profesoru iz Zagreba, koji je s Crnom Gorom bio povezan samo porijeklom i izdavačkim „kombinacijama“ s D. K. Vukčevićem. U CANU se Vukčevićevo privatizerstvo očituje još brutalnije. On pomno „diriguje“ prijem novih akademika vodeći računa da su s njim povezani poslovno ili ideološki, da su neambiciozni ili nezainteresovani za funkcije u CANU, preplašeni i zahvalni za privilegovani društveni i ekonomski status koji obezbjeđuje akademsko zvanje.

Vještim smicalicama, sitnom korpupcijom ili klanovskim kombinacijama D. K. V. u tišini sprovodi svoju bizarnu kadrovsku kombinatoriku: tako u članstvo „besmrtnika“ u istom danu primi neurologa Vasa Antunovića, bosanskog Srbina iz Drvara koji je cijeli radni vijek proveo u Beogradu, čija je glavna referenca što je, između ostaloga, lični ljekar D. K. V.-a, i Sinišu Jelušića, Amfilohijevog čteca, jednog od glavnih ideologa tzv. protestnih litija, koji s Vukčevićem, osim intelektualne minornosti i kreativne jalovosti, dijeli i srpsko-panslavističku ideologiju.

Vukčević je manirom iskusnog mešetara napravio i sinergiju između svog univerziteta UDG i CANU: Osim što profesore iz Donje Gorice protežira za akademike, CANU gostujućim profesorima plaća putne troškove i dnevnice i za poslove koje oni obavljaju na njegovom univerzitetu, tempirajući vrijeme tribina CANU kad gostojući profesori UDG-a imaju semestarska predavanja ili ispitne rokove. Osim starog partnerstva s Milom Đukanovićem, predsjednik CANU je stvorio posebno blizak odnos s Duškom Markovićem, aktuelnim predsjednikom Vlade.. U svojim čestim posjetama CANU Marković je obećao da novca akademiji neće faliti, jer je u pitanju krovna nacionalna institucija koja produkuje kapitalne projekte. Akademik Vukčević mimikrijskom politikom „Dobar dan čaršijo na sve četiri strane“, stekao je poseban status u podijeljenoj zemlji, kao nijedan drugi javni djelatnik prije njega.

Govoreći o neupitnom autoritetu jedne intelektualne i moralne kreature poput D. K. Vukčevića, čije su stručne i kreativne sposobnosti – u nekoj nešto uljuđenijoj sredini – na nivou nastavnika u nekoj provincijskoj pedagoškoj školi, nužno se zapitati kakva je to akademska sredina u kojoj Vukčević neupitno dominira? Prije svega kakva je to akademija nauka i umjetnosti, u kojoj ima i nekoliko relevantnih naučnika i umjetnika koji su prevazišli lokalne standarde, koja prećutno odobrava Vukčevićeve marifetluke.

Tačnije, kakvi su to akademici koji pristaju da budu njegova zamorčad u igrama koje su nedostojne i trgovačkih esnafa, kamoli najviših akademskih institucija? Bilo bi pogrešno kazati da ih je Vukčević zaveo svojim demonskim lukavstvom, da ih je ucijenio ili potkupio velikim novcem. Ergo, Vukčević je – kao i većina članova CANU – istinski produkt naslijeđenog mediokritetskog mentaliteta koji je podstican od samog formiranja Akademije. Stari i novi članovi CANU, iako su im akademske sinekure doživotne, bezmalo jednodušno slijede upravu Akademije, koja se za razliku od komunističkog i Miloševićevskog razdoblja – to sam već naglasio – više ne očituje o važnim kulturnim, društvenim i nacionalnim pitanjima, što bi joj prema praksi po kojoj funkcionišu ovakve krovne nacionalne institucije u okruženju bila jedna od prioritetnih obaveza.

Ukoliko se katkad glasnu povodom aktuelnih društvenih prilika njihova javna saopštenja su uopštena, nejasna, poduprta tobož visokim akademskim principima. No, nije u pitanju samo politička mimikrija, pritajeno velikosrpstvo predsjednika Akademije, nego i stvaralačka nemoć, diletantstvo i nekompetentnost da se bave kompleksnim strateškim pitanjima kulturnog i nacionalnog identiteta, što su najbolje pokazali njihovi kapitalni projekti o crnogorskom jeziku i Crna Gora u eri kompetitivnosti – u 21. vijeku, koje sam ranije spomenuo.

Ovaj sterilni, pogodbenjački duh budno motri da ne pripušti blizu sebi ništa i nikoga ko nije spreman da istrguje, prećuti, polaska. Istina, u CANU ima pristojnih, poštenih ljudi, koji imaju zazor od tog piljarskog duha, poput Vukića Pulevića ili Pavla Goranovića, ali ova manjina nema dovoljno samopouzdanja i smjelosti da malo uzburka ovu duhovnu žabokrečinu. Filistarski duh ponekad djeluje instiktivno, odbrambeno, i kad mu ne prijeti stvarna opasnost: alarm za opasnost, u određenim slučajevima aktivira se, i bez vidljivih racionalnih razloga, čak i u susretu s osobama koje se doimaju esnafski pouzdano, miroljubivo i nepolemično.

Uostalom mediokriteti i filistri ne trude se da objasne zašto je neko nepodoban: ako su prikliješteni da moraju kazati neki razlog, sjetiće se svakakvih trivijalnosti, ali nikad neće kazati pravi razlog. Podugačka je lista naučnika i umjetnika koji se nijesu uklapali u kriterijume B. Pavićevića, D. Vukotića, M. Đurovića, D.K. Vukčevića, ali možda je najzorniji primjer licemjerstva Akadenije i akademika bio je u slučaj kandidovanja filozofa Slobodana Tomovića, u to vrijeme jedinog crnogorskog filozofa, koji je bio nesumnjivo najobrazovaniji Crnogorac svoje generacije.

Tomović koji je, uz obimno filozofsko i esejističko djelo, dao neuporedivi i trajni doprinos u izučavanju crnogorskog čojstva i razumijevanja Gorskog vijenca i Luče mikrokozma, bezmalo jednodušno je odbijen – dobio je jedan glas – prilikom kandididovanja za prijem u CANU.

Podatak da je Slobodan Tomović dobio najmanje glasova od svih kandidata za gotovo pedeset godina od nastanka CANU, dovoljno govori sam za sebe, više od obimnih i detaljnih analiza, jer u to vrijeme kandidovalo se, primano u članstvo ili je odbijano sijaset diletanata, intelektualnih kreatura, trećerazrednih „naučnika“.

Nakon Tomovića, od svih dosadašnjih kandidata za članstvo u CANU, najmanje glasova, ukupno dva od četrdeset jednog akademika, dobio je laureat Njegoševe nagrade i Nagrade Meša Selimović! I to samo po sebi bila bi još jedna bizarnost kakvih je bilo i u drugim institucijama sličnog profila, od Srbije do Avganistana, da danas Crnogorska akademija nauka i umjetnosti i njen predsjednik D. K. Vukčević nijesu u mnogo čemu, posebno u očitovanju jednog inferiornog, jalovog, pritvornog mentaliteta, političkog kukavičluka, nedostatka elementarnog profesionalnog častoljublja, paradigma savremene Crne Gore, čije gajenje i forsiranje osrednjosti – taj teror mediokritetstva! – dubinski razara ionako malu i slabu intelektualnu i kreativnu supstancu na kojoj se temelji svako društvo i država.

O mentalnom i moralnom stanju CANU svjedoči i to da je D. K. Vukčević početkom juna 2020. godine, dobio, bez ijednog glasa protiv, drugi predsjednički mandat. Besjedom, u kojoj je apostrofirao da se od „šuma vremena ne čuje muzika jednoga doba (!)“, zadivio je još jednom mudre akademske glave. Tom prilikom kazao je ponešto i o intelektualcima, kakvim i sebe smatra, i kakva bi trebala biti Akademijina elita, poput Đoka Borozana, Siniše Jelušića, Dragana Radonjića, Nika Martinovića, Pavla Pejovića, Nenada Vukovića... Dakle, da „Intelektualca i danas shvata kao čovjeka koji je razum uzeo za svoje ishodište, znanje za sredstvo i humanost za cilj“. I još jedna antologijska banalnost na istu temu: „Zato su intelektualci one ličnosti u čijem je identitetu značajnije ime od prezimena“.

Sadašnja negativna selekcija, pogotovo u intelektualnoj sferi, neposredno je nasljeđe komunističkog vremena povezanog s provincijalnim zasadima, koji su zazirali od stvaralaca nemirnog duha: od onih što bi se osmjelili da kritički preispituju ovdašnje ovještale kanone. Iz Crne Gore je zbog provincijalne rigidnosti i sumnjičenja – ne samo zbog ambicija mladih umjetnika i naučnika da se okušaju u metropolama – otišao najveći broj sposobnih i kreativnih ljudi. Jugoslavija sa svim dobrim i lošim stvarima je nestala, a Crna Gora je vratila staru državnost, ali mentalitet se nije umnogome promijenio: koliki god je bio odmak od komunizma, velikosrpstva i panslavizma u domenu zvanične državne politike – barem u nominalnom smislu – i priklon evroatlantskoj politici, ipak, tromi i jalovi plemensko-provincijalni duh ostavio je duboki trag u svijesti znatnog broja ljudi.

Stoga, praksa isticanja u prvi plan i postavljanja na najvažnije položaje u domenu akademske zajednice intelektualnih kreatura i mešetara, poput D. K. Vukčevića, posljedica su eminentno kulturno-nacionalne zaostalosti koja izvire iz inferiornih mentalitetskih i ideološko-političkih stereotipa. Jer, svaka istinska i održiva modernizacija, koja će obuhvatiti glavne institucije, zahtijeva reinterpretaciju kompleksnih kulturnih, ekonomskih i političkih fenomena, te uvriježenih stereotipa i navika, kao i nametanje univerzalnih vrijednosti u mogućoj mjeri, što neminovno zadire u interese određenih struktura koje su se užilile zahvaljujući birokratskom nasljeđu, intrigama, klanovskim i stranačkim interesima.

Slabašna volja i često nejasne težnje za reformom kulturne i identitetske politike, koje su se u pravilu završavale neuspjehom – u najboljem slučaju polovično – čine crnogorsko društvo krhkim i nestabilnim i previše ovisnim o ličnoj i političkoj sudbini Mila Đukanovića, koji je neprikosnoveni lider u potonje više od dvije decenije.

(Odlomak iz knjige Zbilje i prividi koja iz štampe izlazi početkom avgusta)