Izmišljanje tradicije s rukopisom BIA

Za Antenu M piše: Aleksandar Radoman

U saopštenju u kojem javnost obavještavaju da su odustali od „svenarodnog sabora“ a odlučili da Joanikija II ustoliče skromnom ceremonijom u Cetinjskome manastiru uz TV prijenos predstavnici Eparhije crnogorsko-primorske Crkve Srbije svoje planove nazvali su „očigledno vjekovnom i dobro utemeljenom crnogorskom tradicijom“, pozivajući se na izvještaj kotorskoga plemića Marijana Bolice iz 1614. godine.

No u tome izvještaju niđe ne piše da je ondašnjega cetinjskoga mitropolita intronizovao pećki patrijarh, kao što ne može pisati ni da je čin intronizacije vjekovan jer mitropolit kojega kane ustoličiti nosi titulu koja je utemeljena tek 1931. godine, kad je i osnovana Mitropolija crnogorsko-primorska kao eparhija ondašnje Srpske pravoslavne crkve. Vrijedi i ponoviti – današnji mitropoliti crnogorsko-primorski, koje bira Sveti arhijerejski sabor u Beogradu, nemaju baš nikakve istorijske veze s nekadašnjim crnogorskim mitropolitima, koji su do 1918. godine bili birani na Cetinju i pripadali Mitropoliji crnogorskoj, autokefalnoj pravoslavnoj crkvi koja se u Sintagmi Carigradske patrijaršije iz 1855. godine navodi kao deveta na spisku autokefalnih crkava.

Citiranje Marijana Bolice tipičan je primjer zloupotrebe istorije u propagandne svrhe jer je iz cijeloga teksta izvučen samo jedan podatak, i to onaj da duhovnoj vlasti pećkoga patrijarha podliježe „sva Srbija, zatim Podgorica, Crna Gora i Župa.

Među tim zemljama je i Kotor...“ Osim što su odstranili dio rečenice iz koje proizilazi da je uprava nad Kotorom i okolinom prošlost, pisci saopštenja izostavili su za kontekstualizaciju cijeloga problema izuzetno važan odlomak o Pećkoj patrijaršiji, a ovđe ćemo ga citirati na osnovu prijevoda Miloša Miloševića: „U blizini Peći, koja je četiri dana udaljena od Kotora, nalazi se patrijaršijsko sjedište kaluđera srpskog i grčkog obreda i tu je rezidencija patrijarha Jovana.

Njega sa velikom pompom paze i čuvaju Turci janičari, koje je on dobio od carigradske Porte i koje izdržava u raskošnoj palati.“ Kakvu li sablazan kod ostrašćenih sljedbenika Crkve Srbije mora izazvati podatak da su pećkog patrijarha čuvali „s velikom pompom“ janjičari dodijeljeni od Porte, možemo samo da pretpostavimo.

No Crkva Srbije tvrdi da je Boličin spis autentičan i da je „važan istorijski izvor“ pa onako kako mu moramo vjerovati da je 1614. godine cetinjski mitropolit podređen duhovnoj vlasti pećkoga patrijarha moramo mu vjerovati i da je patrijarh u Peći u raskošnoj palati dobro čuvan od janjičara. Ali otkud, pobogu, zapitaće se svaki pravovjerni svetosavac učen da su Turci 500 godina samo rušili, palili i nabijali na kolac, osmanski elitni vojnici u rezidenciji pećkoga patrijarha!?

Odgovor možda nije primjeren njihovu probavnom traktu, ali je prilično jednostavan – Pećka patrijaršija bila je duhovna institucija Osmanskoga Carstva. Naime, Pećku je patrijaršiju osnovao (a neki će reći obnovio) Sulejman Veličanstveni beratom 1557. godine i to je nepobitna istorijska činjenica. Kao što je nepobitna istorijska činjenica da unutar crkvene hijerarhije proveden izbor za arhijereja nije mogao dobiti punovažnost bez potvrde Porte, odnosno sultana. Da bi bio potvrđen za patrijarha (a isto se odnosilo i na episkope), svaki je pećki jerarh morao dobiti sultanov berat i to nakon što se uplati peškeš (taksa za imenovanje) i priloži potvrda o uplaćenoj redovnoj godišnjoj daći (kesim). Onako kako su je 1557. na inicijativu velikoga vezira Mehmed-paše Sokolovića (re)osnovale, Osmanlije su 1766. godine i ukinule Pećku patrijaršiju.

Pri čemu valja imati u vidu da je današnja Crkva Srbije, odnosno Beogradska patrijaršija, ustanovljena 1920. godine ukazom regenta Aleksandra Karađorđevića, pod nazivom Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca i da, kao takva, ne kontinuira s osmanskom Pećkom patrijaršijom, ma koliko se klirici Crkve Srbije danas pozivali na to nasljeđe.

Iz zapisa Marijana Bolice može se izvući jasan zaključak – početkom XVII vijeka Crna Gora dio je Skadarskoga sandžakata i onako kako je ona u državnome pogledu podređena Osmanskome Carstvu, tako je i cetinjski  mitropolit u duhovnome smislu podređen vjerskoj ustanovi Osmanskoga Carstva – Pećkoj patrijaršiji.

Međutim, čak i u takvim okolnostima nemamo niti jedan jedini dokaz da je pravo izbora mitropolita na Cetinju, uprkos carskome beratu, pripadalo bilo kome drugo do crnogorskome narodu, nezavisno od toga što su tu odluku mogli potvrditi pećki patrijarh ili sama Porta. Kao što postoji znatan broj primjera da su pokušaji spoljnjega imenovanja cetinjskih vladika bili osujećeni, poput onoga kad su Crnogorci nakon smrti mitropolita Visariona III Borilovića odbili pokušaje i pećkoga patrijarha Kalinika i odbjegloga patrijarha Arsenija III Čarnojevića da na Cetinju instaliraju svoje ljude te 1694. godine na Opštenarodnome zboru za svojega duhovnog pastira izabrali Savu Kaluđerovića Očinića.

Sava je potom hirotonisan u Herceg Novom od strane bivšega beogradskog i od zahumskoga mitropolita, uz saglasnost Arsenija III Čarnojevića, no pitanje hirotonije episkopa nešto je sasvim drugo od pitanja koja je instanca birala cetinjske mitropolite.

Cijela bi se tema mogla svesti na istorijsku zakonomjernost: kad god je Crna Gora bila, uslovno rečeno, samostalna, od 1485. do 1918. godine, samostalna je bila i duhovna vlast cetinjskih mitropolita, ali kad god je Crna Gora postajala djelom većih državnih cjelina i cetinjski su mitropoliti potpadali pod duhovnu vlast onih crkvenih ustanova koje su te državne cjeline nametale.

Za period o kojemu je riječ imamo u vidu činjenicu nesporne političke vlasti Osmanskoga Carstva u Crnoj Gori tokom XVI i najvećim dijelom XVIII stoljeća, kad je Cetinjska mitropolija potpadala pod duhovnu vlast Ohridske, a potom i Pećke patrijaršije. O prirodi te vlasti dalo bi se govoriti u odnosu na konkretne djelove pojedine epohe. Tako, recimo, odnose između cetinjskih mitropolita i pećkih patrijarha jedan papski vizitator 1671. godine opisuje kao „slabe veze“. 

Indikativno je, dakle, što Crkva Srbije za ilustraciju svojeg istorijskog prava uzima primjer iz vremena kad Crna Gora nije bila samostalna država već dio Osmanskoga Carstva, iako bi aktuelnom državnom statusu Crne Gore bila primjerenija analogija iz vremena njene državne samostalnosti s početka XX vijeka, no njihova namjera izmišljanja tradicije bila bi obesmišljena da citiraju, recimo, Ustav za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine i njegov član 40:

„Državna vjera je u Crnoj Gori istočno-pravoslavna. Crnogorska je crkva autokefalna. Ona ne zavisi ni od koje strane Crkve, ali održava jedinstvo u dogmama s istočno-pravoslavnom Vaseljenskom Crkvom.“ Zašto Crkva Srbije preferira crnogorsku državnu potčinjenost, nije teško naslutiti, dovoljno je zaviriti u Vučićev plan bezazleno nazvan Srpski svet.

Uprkos svakodnevnom činjenju najviših zvaničnika ove države, ako je vjerovati Vikipediji – Crna Gora danas je nezavisna država. U toj se nezavisnoj državi ustanova koja ima tradiciju dugu 90 godina, a u Crnu je Goru prispjela nakon njenog državnog sloma 1918. godine kao vjerska ispostava za porobljavanje Crnogoraca,  silom na sramotu želi predstaviti kao krovni duhovni autoritet stariji i od države, u čemu ima štedru podršku marionetske vlasti.

Manevar odustajanja od „svenarodnog sabora“ i pokušaj da se uz lažnu istorijsku legitimaciju prikaže kao kompromisima sklona ustanova, Crkva Srbije u Crnoj Gori odigrava zapravo samo Plan B skovan u nekoj od laboratorija BIA-e, čiji operativci ovih dana na očigled i sramotu državnoga vrha vršljaju po Crnoj Gori. Izigravajući žrtvu progona, ustanova koja kontroliše kompletnu Vladu Crne Gore namjerila je da po svaku cijenu potčini i ponizi Cetinje, kao posljednju tačku otpora klerikalizaciji, fašizaciji i asimilaciji Crne Gore.

Ali, zalud im sva BIA, Vučići, Vukšići, Dritani i Bečići ovoga svijeta, odgovornost za bilo kakvu destabilizaciju i nerede može ići samo na račun onih koji svojim agresivnim nastojanjima da nametnu ustoličenje na Cetinju, provociraju sukobe. Cetinje im je 22. 8. poslalo miroljubivu, gospodsku i stamenu poruku da su u njega dobro došli svi oni dobre volje i namjere, a da oni koji dolaze da zavađaju i unose zlu krv, za takve svoje namjere mimoiđu Grad heroj.