Što da se radi?

Piše: Boban Batrićević

Prolog

Prije tačno 120 godina Vladimir Iljič Lenjin objavio je pamflet „Što da se radi?“ (Что дѣлать) u kome je iznio potpuno novu taktiku borbe za pokret kojem je pripadao. Dotadašnje uvriježeno marksističko stanovište, po kome će se „revolucionarni socijalizam“ među radničkom klasom razvijati spontano, zamijenio je tezom o neophodnosti uspostave čvrste, revolucionarne partije čije bi članstvo na sebe preuzelo ulogu dopiranja do masa i širenja misije. U gotovo svim pregledima istorije boljševičke revolucije u Rusiji 1917. godine i Lenjinova života, tekst iz 1902. godine uzima se kao jedan od važnijih momenata u razvoju ruskoga komunizma budući da je bio i te kako konsekventan za pristup političkoj borbi.

1. Opšta slika: bilans kontrarevolucije

2020. i 2021. godina za crnogorsko su društvo bile godine društvenih i političkih previranja: klerikalna revolucija „litija“ fundirana i finansirana spolja, koju je predvodila Crkva Srbije, uništenje građanske, proevropske i procrnogorske društvene agende, potpuna promjena državne ideologije i spoljnopolitičkoga kursa glavni su momenti političke scene. Od promjena u unustrašnjoj i spoljnoj politici Crne Gore najviše koristi imale su Srbija i Rusija. Neskrivenim direktnim miješanjem u kreiranje crnogorske politike režim Aleksandra Vučića dobio je svojevrsnu kompenzaciju za Kosovo i neophodnu nacionalnu homogenizaciju za pripremu realizacije projekta „Srpski svet“ koji se u light varijatni i s nešto izmijenjenom ambalažom zove „Otvoreni Balkan“. S druge strane, Rusija je dobila opipljiv mostobran u NATO zoni i čvrst oslonac za ponovno širenje svoga uticaja u zapadnobalkanskoj regiji. Kako se sve to zbilo i kako su zapadni centri sve to dozvolili – s ove distance izgleda jasnije. Trampova era, ruska karta Angele Merkel, jačanje desnih politika u EU te postupno urušavanje zapadne paradigme uspostavljene 1945. godine omogućili su rusku (i kinesku) penetraciju. Prethodna crnogorska vlast u tim izazovnim vremenima ponašala se potpuno ušuškano ne uviđajući na vrijeme da se Crnoj Gori oko vrata steže omča. Zamrlo Ministarstvo vanjskih poslova, prevaziđeni pristup bivše vlasti političkoj borbi i otuđena politička elita odveć navikla na moć partije i harizmu njenoga šefa ostavili su državu Crnu Goru bez ijednoga uporišta za odbranu. Institucije koje je „gradila“ kao da je fabrički podešavala s rokom svojega trajanja.

Kako se to manifestovalo na crnogorsko društvo? Tokom 2021. godine izvršena je potpuna śeča kadrova u svim institucijama, posebno u službi bezbjednosti, policiji, vojsci, ministarstvu vanjskih poslova, prosvjeti i kulturi. Na njihovo mjesto uglavnom su došli ljudi bliski Crkvi Srbije i negatori tekovina referenduma iz 2006. godine. Sve što je dotada imalo crnogorski i građanski prefiks stavljeno je u nove kalupe pod aminom srpske crkve. Za ilustraciju nam može poslužiti ponašanje novih vlasti na medijskome planu te odnos prema kritičarima. Izuzme li se nekoliko portala, jedna dnevna novina i jedna gradska televizija, apsolutno svi mediji su stavljeni pod kontrolu vladajuće većine i njenoga kadrovskog jezgra, Crkve Srbije. Istovremeno vrši se pritisak na političke neistomišljenike, javne djelatnike i novinare. Najznačajniji cetinjski izdavač OKF, prinuđen je da obustavi rad i čak ugasi i časopis ARS, prepoznat u regionalnim okvirima kao jedan od najvažnijih književnih časopisa. Pritisku je bio izložen i FCJK, kome je u više navrata obustavljano finansiranje, protiv čijeg dekana su neosnovane krivične prijave podnosili Ministarstvo, ali i funkcioneri režima. Da bi vlast željna pendrekanja dobila na sili, na samome kraju godine formirala je i Tužilački savjet, uprkos ranijim kritikama EU zbog novousvojenih zakonskih okvira koji su u suprotnosti s integracijama, u čije su članstvo uglavnom izabrani advokati bliski Crkvi Srbije, od kojih se jedan istakao javnim stavovima kojima se negira genocid u Srebrenici.

Na ekonomskome planu godinu je obilježilo gašenje privrednih brendova, prve nacionalne aviokompanije Montenegroairlinesa te Aluminijskoga kombinata. Potom je CEDIS kao glavni elektrodistributivni sistem i kao jedno od najjačih preduzeća u Crnoj Gori pretvoren u gubitaša koji služi za nekontrolisano zapošljavanje partijskih i crkvenih kadrova. Dubinu toga čina odražavaju najave potencijalnih restrikcija električne energije. Višestruko poskupljenje goriva i namirnica propraćeno je megalomanskim, populističkim eksperimentom nazvanim „Maršalov plan“, odnosno „Evropa sad“ koji je problematizovan od stručnjaka iz Svjetske banke i koji će po svemu sudeći dovesti do novoga, možda i kobnog zaduženja te potencijalno uzrokovati grčki scenario. Da stvar bude gora, od strane vodećih ljudi parlamentarne većine najavljuje se prodaja Luke Bar, odnosno njeno stavljanje na raspolaganje Srbiji. Gledano iz perspektive onoga kome takvo stanje u državi najviše odgovara, a to je svakako Vučićev režim u Srbiji, Crna Gora je faktički pokorena bez metka i pretvorena u srpsku koloniju na moru budući da se kompletna crnogorska ekonomija te državna i identitetska politika počinju kačiti na Srbiju.

Takva konstelacija snaga u Crnoj Gori najgore se odražava na političke i društvene snage koje Crnu Goru vide na temeljima iz 2006. Te snage, iako njihove političke vođe to neće da prihvate, polagano idu u rasap.

2. Stanje suverenističkih, proevropskih snaga u Crnoj Gori u 2021. godini

– Političko krilo

Prošla godina protekla je u traženju modela za suprotstavljanje „mekoj okupaciji“ Crne Gore i njenom potpunom preustrojstvu. Bilans tih pokušaja u januaru 2022. godine ne izgleda obećavajuće. Političku pesnicu suverenističkih i proevropskih snaga u Crnoj Gori čine partije suverenističke orijentacije koje su učestvovale u kampanji za referendum 2006. godine i uglavnom u najvećem intervalu do 2020. obnašale vlast. Najsnažnija politička partija toga bloka je DPS. Pored nje s parlamentarnim statusom tu su još SDP, SD, LP te partije manje brojnih naroda u Crnoj Gori, izuzev HGI koji taj status nažalost nije uspio izboriti. Za razliku od suprotnoga političkog bloka koji je sada na vlasti, suverenistički i proevropski blok ne može računati na finansijsku i logističku podršku spolja – nema srpske crkve, nema srpskih kulturnih udruženja, nema rusko-crnogorskih društava prijateljstva preko kojih bi se crnogorska stvar mogla finansirati. Gubitkom kontrole nad državnim resursima, suverenistički blok uglavnom je prinuđen na finansiranje iznutra – ili od onoga što partije ove orijentacije dobijaju iz budžeta države ili od strane crnogorskih biznismena i preduzetnika te crnogorske dijaspore. Automatski – mada to može izgledati čudno nekome spolja – iako je procrnogorska i proevropska, građanska strana brojnija na papiru od svoga političkog neprijatelja, ona je u znatno težoj situaciji nego što je bila krajem XX vijeka. Ona u rukama nema nijednu državnu instituciju niti se ljudi takvog profila s druge strane mogu naći na nekom odgovornom, upravljačkom mjestu. Izuzev Fakulteta za crnogorski jezik i književnost i Matice crnogorske, nijedna druga institucija sistema ne štiti i ne promoviše nacionalni državni interes. A njihove moći prilično su ograničene.

U svim navedenim okolnostima taj politički blok predvođen DPS-om nije se odlučio za političku praksu svoje nekadašnje opozicije – protesti, pritisci, bojkot institucija, konstantno izazivanje krize. Bez velikih reformi, bez ozbiljnoga zaokreta u kadrovskoj strukturi, DPS se ponašao isuviše konzervativno i pihtijasto. S jedne strane, puštao je vladajuću većinu da se sama „urušava“, dok je s druge strane pokušavao mirnim putem doći do prekompozicije vlasti. Takva „kohabitacija“ dovela je do toga da na svim lokalnim izborima u 2021. godini zabilježi (istina ne drastičan) pad podrške, a da ostale partije ovoga bloka (izuzev SDP-a na Cetinju) gotovo ne mogu izboriti odbornički status. Dakle, regresiju DPS-a prate i ostale snage.

Tačka neophodnosti promjene pristupa političkoj borbi trebao bi biti neuspješni pokušaj izglasavanja nepovjerenja Vladi u decembru 2021. godine. Naivna vjera u Dritana Abazovića da će pod „pritiskom“ zapadnih ambasada napuštiti živi pijesak DF-a, Demokrata i Crkve Srbije, obila se o glavu onima koji su nas uvjeravali da je to gotova stvar. U suštini, Abazović, nijednom svojom izjavom u čitavoj političkoj karijeri, a kamoli od kad ga je zapalo da bude vicepremijer jednovjerske Vlade, nije izrazio ljubav prema Crnoj Gori niti je podržao neku procrnogorsku stvar. Oportunista i makijavelista po političkoj prirodi, u tim koketerijama sa suverenističkim blokom potonjih neđelja samo je jačao svoju poziciju u aktuelnoj političkoj većini i sebi pravio win-win situaciju jer bi u svakom scenariju dobio mjesto premijera. Izglasavanje budžeta za 2022. i blaga stabilizacija odnosa unutar tri koalicije na vlasti jedino su se o glavu mogli obiti Zdravku Krivokapiću i njegovim apostolima, ali nikako dovesti do pada vlasti! Jer zakoni logike nalažu da oni koji još trpe frustracije za poraz 2006. godine teško mogu ispuštiti priliku koja im se ukazala. Put kojim su do sada išle političke snage suverenitičkog, proevropskog bloka nije pravi put jer računaju na etiku i pamet partije najmanjeg činioca vladajuće većine koja nema ni etike ni pameti.

• Građansko krilo

Za razliku od političkog krila pomenutoga bloka u 2021. godini je procvjetao njegov građansko-aktivistički nepartijski dio koji s njim dijeli programske, ali ne i praktične vrijednosti. Taj dio iza sebe nema nikave logistike niti je organizaciono uvezan, nema lidera i ideologa, zato što je nastao spontano, ne kao reakcija na smjenu prethodne vlasti već kao reakcija na sunovrat države Crne Gore, njene građanske, antifašističke, sekularne i evropske utemeljenosti. Njegovo artikulisanje pored organizovanja masovnih okupljanja i protesta, od kojih su neki poput cetinjskih barikada bili od istorijske važnosti, ogleda se i u angažovanosti svih snaga na društvenim mrežama i kolumnista na crnogorskim portalima, čime se koliko-toliko popunio vakuum koji je DPS tokom svoje vladavine nesavjesno gušio, ne podnoseći kritiku na svoj račun. Budući da je takvo kakvo je, spontano i neorganizovano, to aktivističko krilo suverenističkog, proevropskog bloka pokazalo se znatno energičnijim od partijskoga krila po svom djelovanju. Njegov bilans u 2021. godini – blokade cesta i protesti ispred Vlade koji su spriječili promjenu politike sticanja crnogorskoga državljanstva (zapravo, spriječen je etnoinženjering kojim se iz biračkih spiskova, po osnovu prebivališta, htjelo izbrisati na desetine hiljada crnogorskih državljana na privremenom radu u inostranstvu), organizovanje najmasovnijih okupljanja na Cetinju i Ivanovim koritima 21. maja, česta okupljanja manjega tipa ispred ambasada i evropskih institucija u Crnoj Gori, prikupljanje peticija i informisanje inostrane javnosti o prilikama u državi, konstantno držanje „fronta“ na društvenim mrežama i u medijima. I najvažnije – organizovanje protesta i barikada na Cetinju povodom ustoličenja Joanikija Mićovića 4. i 5. septembra. Treba li reći da je taj događaj više učinio za internacionalizaciju crnogorskoga pitanja no ijedna opoziciona partija od 30. avgusta 2020. naovamo? Taj protest je ogolio prirodu Crkve Srbije, demaskirao politiku Vlade i izveo na čistac sve političke snage. Poslije 4. i 5. septembra u Crnoj Gori je napravljena linija demarkacije preko koje nema prelaska – obje strane imaju jasnu vizuru. Oni koji su čuvali barikade čuvali su dostojanstvo Crne Gore i vrijednosti civilizovanoga svijeta. Oni koji su naredili i slavili njihovo životinjsko probijanje žele zaustaviti vrijeme i vratiti ovu zemlju u ralje iz kojih je jedva umakla 2006. godine.

3. Zbilja, što da se radi?

Nakon svih kritika iznešenih na račun političkoga krila ovoga bloka, moraju mu se priznati određeni kvaliteti. Na njegovu dušu idu sve greške prethodnih vlada i neuspjeha, loših odluka i nekih katastrofalnih posljedica, ali jednako tako idu i pobjeda na referendumu, održavanje građanske i evropske profilacije zemlje, nepadanje u zamku nacionalizma, ulazak Crne Gore u NATO, liderstvo u evropskim integracijama. Takođe, te su partije svojim nastupima u Parlamentu pokazale da imaju i mladih snaga koje imaju znatno veći kvalitet od partija vlasti. Jedino što nemaju, to je energija. Energiju je proizvodilo nepartijsko tkivo, ali se ta energija rasipala i s njom se nije umjelo koordinisati. Ono što se nazire kao nada ne bi li se proevropski, suverenistički blok oživotvorio jeste objedinjavanje partijskoga i nepartijskoga krila. Ne mislimo ovđe na izlazak na izbore u jednoj koloni po svaku cijenu, tu treba slušati struku i uzeti u obzir rezultate javnoga mnjenja. Tu prije svega mislimo na zauzimanje jedinstvenoga stava po pitanju temeljnih vrijednosti bez kojih nema Crne Gore i zajedničko djelovanje za njihovu odbranu, slično nekadašnjem „Otporu“ u Srbiji. Tako objedinjeni, pod jednim imenom (RESTART dobro zvuči), jednim logom, s jedinstvenim programom i vođstvom u kome ne bi bilo mjesta za one koji su tokom prethodnih vlada na račun patriotske retorike sprovodili ekonomske zločine i postali simbol kriminala i korupcije. Taj bolan rez za partije te iskreno „suočavanje“ s njihovom prošlošću znatno bi rasteretili odnose unutar bloka. Idealistički gledano, partije bi morale staviti interese Crne Gore ispred partijskih interesa i svu energiju usmjeriti na svakodnevni aktivizam, onako kako je to rađeno u predreferendumskome periodu. Zadatak te platforme bio bi i stvaranje paralelne diplomatije u odnosu na zvaničnu, Vladinu, koja bi zapadnim centrima objasnila da samo multietnička, građanska i sekularna platforma Crne Gore može dovesti do stabilnosti društva. Pored toga blok bi morao raditi na onome što sadašnja Vlada sistematski uništava i osporava:

• Pojačati i intenzivirati veze s crnogorskom dijasporom
• Pomagati izdanja i stvaralaštvo crnogorskih autora koji sada nemaju đe objaviti svoja djela
• Pomagati prevođenje analiza stanja u crnogorskome društvu na strane jezike
• Osnovati nezavisnu, privatnu TV stanicu i neđeljnik
• Pomoći internacionalizaciji pitanja povratka autokefalije Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi

Ključni zadatak pokreta i njegovo postavljanje na širokim idejnim osnovama bilo bi sprečavanje procesa jačanja radikalnih politika koji bi uz ovoliko nezadovoljstvo i pritiske Vlade i crkve mogli dovesti do rađanja crnogorskoga nacionalizma i desnice. Protiv takvoga bloka, građanskog, sekularnog, proevropskog i antifašističkog, trenutna vladajuća većina ne bi imala šanse. Jer samo takav blok kadar je organizovati proteste na koje će izaći 100.000 ljudi i izazvati krizu vlasti koja bi rezultirala padom Vlade i raspisivanjem prijevremenih parlamentarnih izbora. Sve druge opcije koje idu u pravcu izazivanja krize vlasti iznutra, ovu stranu slabi, a od nje najviše profitira Dritan Abazović kojemu je sadašnja vladajuća većina i intimno i ideološki mnogo bliža.

Sebično vođenje stranačkim interesima razjeda potencijalnu snagu crnogorskoga građanskoga i proevropskoga bloka. Tako razjedinjene, lakše ih je poraziti. Objedinjene u bloku, postaju ozbiljan faktor i na regionalnom nivou.

Na koncu

Da zaključim, ovoj pošasti Crne Gore jedini način suprotstavljanja su masovni protesti.