Antifašizam u žilama (II)

(Antena M objavljuje u tri nastavka rad autorke Snežane Rakonjac "Antifašizam u žilama", objavljen u Zborniku sa Međunarodnog simpozijuma "Vidoje Žarković - život i djelo", koji je promovisan u Podgorici 28. oktobra)

Poslije završetka Drugog svjetskog rata 1945. godine počinje druga životna etapa Vidoja Žarkovića, takođe u vojničkom stroju, ali sa novim epoletama, uniformom i zaduženjima.  Nakon što je odbio ponudu da prekinuto školovanje nastavi u Moskvi, završio je u Sloveniji i Hrvatskoj Gimnaziju. Iz njegovih srednjoškolskih svjedočanstava saznajemo da je bio odličan đak i da je njegova pripadnost crnogorskoj naciji upisana i u tim dokumentima. Potom je završio Višu partijsku školu i Višu vojno-pomorsku akademiju, kao i Visoku školu političkih nauka u Beogradu. Studirao je i na Pravnom fakultetu beogradskog Univerziteta, ali su ga brojne radne obaveze omele da studije dovede do kraja.  

Paralelno sa školovanjem, obavljao je u Jugoslovenskoj ratnoj mornarici prvo dužnost komandanta garnizona i načelnika Političkog odjeljenja ratne mornarice, zatim pomoćnika komandanta eskadre JRM. Demobilisan je 1965. godine i u rezervni sastav preveden u činu kontra-admirala JNA. Time je završen prvi mirnodopski i drugi životni krug mladog partizana i mornara iz pivskog sela Nedajno.

Nakon dvije decenije službe u mornarici, Žarković se na poziv tadašnjeg lidera crnogorskih komunista Đoka Pajkovića, vratio u Crnu Goru i uplovio u političke vode. Na Četvrtom partijskom kongresu 1965. godine izabran je za sekretara Centralnog komiteta, a ubrzo i za člana Predsjedništva CK SK Crne Gore. Dvije godine kasnije, u maju 1967, odlukom novog saziva republičke Skupštine, postao je šesti poslijeratni predsjednik crnogorske Vlade, odnosno republikog Izvršnog vijeća. Imao je tada 40 godina.

U jednom televizijskom intervjuu Žarković je podsjetio da je Crna Gora između dva svjetska rata bila izrazito zanemarena oblast u Kraljevini Jugoslaviji. Naveo je podatke da je nacionalni dohodak po glavi stanovnika1939. u Crnoj Gori. iznosio samo 31 odsto jugoslovenskog prosjeka, da je 80 odsto stanovništva živjelo od poljoprivrede, da industrija skoro nije ni postojala, te da je bilo zaposleno samo 1300 radnika. “Uoči rata nije bilo kilometra pruge, niti savremenih puteva. Takođe, turizam nije postojao, a mreža školskih i zdravstvenih ustanova bila je slabo razvijena. I tako oskudna privredna osnova uništena je tokom četvorogodišnje borbe protiv fašističkih okupatora i domaćih izdajnika”, naveo je Žarković.

U intervjuu je kazao da je u poslijeratnom razvoju, pregnućima cnogorskog naroda i uz značajnu pomoć jugoslovenske zajednice, ostvaren društveni i ekonomski preobražaj koji je promijenio lice Republike. “Izgrađeno je 2.700 kilometara puteva, izgrađena pruga normalnog kolosijeka između Bara, Titograda i Nikšića, kao i Luka Bar, nekoliko aerodroma… Postignuti su rezultati u razvoju pomorske flote, zdravstva, školstva, turizam dobija značajnu ulogu u privrednom razvoju Republike”, naveo je Žarković.  Istakao je da se posebna pažnja posvećuje realizaciji kapitalnih projekata – pruge Beograd - Bar, druge faze barske Luke, kao i izgradnji aluminijumskog kompleksa u glavnom gradu. Iako je u intervjuu TV Titograd zaključio da su postignuti rezultati impresivni, istakao je da zbog niskog starta oni nijesu bili dovoljni da se savlada nasljeđe prošlosti, zbog čega Crna Gora i dalje ima karakteristike nedovoljno razvijenog područja u Jugoslaviji. 

Vidoje Žarković je bio na čelu Izvršnog vijeća Crne Gore od maja 1967. do oktobra 1969. godine. Bilo je to u vrijeme kadrovskog podmlađivanja ili prve veće smjene političkih generacija u Republici. U jesen 1969. izabran je za predsjednika Skupštine Crne Gore. I taj period karakteriše intenzivan rad u zakonodavnoj grani vlasti, čiji su prioriteti, kako ih je Žarković definisao u jednom razgovoru sa novinarima bili: “Završetak započetih objekata, rekonsturkcija postojeće privrede, ubrzanje nedovoljno razvijenih područja u Republici, prevazilaženje zastoja na polju kulture i visokog školstva”.

Realizujući ciljeve koje je CK SK CG definisao u Platofrmi o razoju kulture, Skupština Crne Gore početkom 70-ih stvara pravne pretpostavke za samoupravni preobražaj nauke i kulture, donosi Program o razvoju visokoškolskog  obrazovanja u Crnoj Gori, kao osnova za osnivanje Univerziteta i usvaja Zakon o Društvu za nauku  i umjetnost koje će prerasti u Crnogorsku akademiju nauka i umjetnosti. U julu 1973. godine, na osnivačkoj sjednici Društva, koje je imalo zadatak da afirmiše crnogorsku nacionalnu posebnost, jedinstvo sa drugim narodima i socijalističku ideologiju, Žarković je kazao da početak rada te institucije spada u red najzačajnjih ostvarenja u dinamičnom poslijeratnom  razvitku Republike.

 “To je dogadjaj koji ima trajnu istorijsku vrijednost za crnogorski narod i ostale narode koji žive na njenom tlu. Radni ljudi i građani Crne Gore su sve svjesniji da bez čvršćeg oslonca na nauku neće moći da ostvaruju ubrzani napredak Republike. Zbog toga sve više pažnje posvećuju razvoju visokoškolskih ustanova i naučnih institucija. (…) Zbog toga su sa radošću i ponosom dočekali ovaj dan kada se osniva Društvo za nauku i umjetnost Crne Gore”, kazao je Žarković na svečanoj sjednici.

Kao predsjednik Skupštine Crne Gore, 1972. godine uručio je Njegoševu nagradu Branku Ćopiću i podržao ideju da se Trinaestojulske nagrade dodjeljuju zaslužnim crnogorskim  stvaraocima, bez obzira na ideološke zasluge ili barijere. Jedan od dobitnika najprestižnijeg republičkog priznanja u vrijeme Žarkovićevg mandata bio je i Dado Đurić.

Poseban senzibilitet Vidoje Žarković iskazivao je prema njegovanju tekovina i tradicije narodnooslobodilačke borbe. Učestvovao je na skoro svakom događaju ili manifestaciji koja je evocirala sjećanje na NOB, bilo da je riječ o godišnjicama važnih bitaka, ofanziva, osnivanja partizanskih brigada, proslavama  dana JNA, ustanka, ili o susretima boraca i otkrivanju spomen obilježja.

Sistem vrijednosti formiran u ratu, odanost jugoslovenskoj zajedici stvorenoj u narodnooslobdilačkoj borbi i idealima socijalističkog društva, ostaju konstanta u državničkom djelovanju Vidoja Žarkovića, njegovom političkom promišljanju i manirima. To je i potvrdio tokom osmogodišnjeg političkog službovanja u Crnoj Gori. Dugotrajan i složen posao, kojem se kao predsjednik  Skupštine i Komisije za ustavna pitanja posvetio od početka mandata, Vidoje Žarković je ispratio do kraja. U februaru 1974. godine u republičkom parlamentu usvojen je četvrti, ujedno i posljednji Ustav socijalističke Crne Gore. Proglašavajući najviši pravni akt, kazao je da se tom odlukom “završava veoma značajan posao na reformisanju cjelokupnog društveno-ekonomskog i političkog sistema i na izgradnji Crne Gore kao samoupravne i državne zajednice”.

Usvajanjem liberalnog Ustava završilo se još jedno važno i uspješno poglavlje u biografiji Vidoja Žarkovića, posvećeno u potpunosti ekonomskom, političkom i društvenom preobražaju Crne Gore. Institucionalne promjene koje je donio novi Ustav otvorile su Žarkoviću vrata najviših organa u sistemu državne i partijske vlasti u socijalističkoj Jugoslaviji, sa kojom će, do njenog sloma, dijeliti političku sudbinu.

 Nastaviće se