U ogledalu – ili kako 1 postaje 2

Za Antenu M piše: Irena Delja

Roman „Despa“ kralja Nikole I jednom sudskom presudom postao je dva romana.

Nova Despa počela je da nastaje još 2009. kada su prvi priređivači originalne „Despe“ (2008), Adnan Čirgić i Aleskandar Radoman, Matica crnogorska i Institut za cnogorski jezik i jezikoslovlje pokrenuli tužbu protiv priređivača ovog književnog klona jer su svoje izdanje predstavljali kao prvo. Predrag Šćepanović, Radomir Uljarević, Oktoih i Svetigora, tuženi su dakle zbog kršenja autorskih prava. Nakon skoro 13 godina sudski proces okončan je apsurdnom presudom u kojoj je sudija odbila da osudi falsifikat već je zloupotrebom tumačenja procesnih normi posredno afirmisala stav da priređivači iz 2008. nijesu prvi već da su to oni iz 2009.

Ako zanemarimo zamućenu perspektivu sudije, koju kao da je oblikovao genijalac komičnog apsurda u romanu „Proces“, u ovom procesu apsurda, protivurječja i besmisla posebno se ističe instrumentalna uloga sudskog vještaka, Miodraga Jovanovića, koji je u slobodnoj interpretaciji zaključio da su izdanje „Despe“ iz 2008. i izdanje „Despe“ iz 2009. – „dva različita književna djela“.

U prilog tome evo prvi pasaž „Despe“ iz 2008: Dvije turske vojske, jedna od str(a)ne Dukađina, a druga od Kroje, spušt(a)vahu se malo po malo pitomoj Zadrini i prijećahu Skadru na Bojani.

I evo prvi pasaž „Despe“ iz 2009: Dvije turske vojske, jedna od strane Dukađina, a druga od Kroje, spuštavahu se malo po malo pitomoj Zadrimi, prijeteći Skadru na Bojani.

Kojim postupkom tumačenja se Jovanović vodio, koje interpretacijske probleme je imao i da li je možda greškom pročitao isto izdanje dva puta a mislio da je pročitao oba izdanja, ostaće trajna i nerješiva zagonetka. Ili je, a što bi bilo dostojno raspletu postmodernističkih farsi, Jovanović možda naslućivao i učitao da su u pitanju dva različita kralja-autora: kralj Nikola i kralj Aleksandar.

Ono što se Jovanoviću priznaje jeste dobro odrađen posao. Njegovo vještačenje potvrđuje transformisanu viziju svijeta koji je ogrezao u mrtve sisteme partijskog mišljenja. Ovakva presuda je pokazala kolika je nemoć čovjeka izvan vlasti. Bilo koje vlasti. Tako su 2009. godine, tadašnja vlast a sadašnja opozicija i njihovi čuvari kulturne bašine bili nijemi i slijepi na ovaj slučaj otuđenja, možda jer im i samima to nije bilo strano. Tadašnji fašizmi današnjih oslobodilaca, njihovo fabrikovanje, prekrajanje i krivotvorenje rukopisa i śećanja koji su se događali pod naoko normalnim okolnostima, u njima nijesu, kao danas (?) budili reakcije šoka i nevjerice.

Iz ove presude se ne može izdvojiti ništa što bi bilo utemeljeno u smislu i razumu. Ona predstavlja političku represiju koja prožima cjelokupnu kulturu. Kaznu su popili oni koji otkrivaju istinu i čuvaju dignitet svoje struke, a Jovanović i ostali likovi koji duplo vide ostaće samo graditelji svijeta privida i refleksije.

Na kraju, najopasnije od svega je što „zapanjuje upravo to: što ništa nikoga ne zapanjuje“. U prilog tome valja pročitati saopštenje Matice crnogorske o ovom slučaju.