Stvaranje jedinstvenog pokreta otpora

Piše: Milorad Popović

Milan Kundera, u Knjizi smijeha i zaborava, citira češkog istoričara Milana Hubla, koji kaže: „Da bi se likvidirali narodi najprije im treba oduzeti pamćenje.“ U tom pogledu, kad su Crnogorci u pitanju, velikosrpska politika i propaganda imali su dosta uspjeha. U prilog tome navešću samo dva primjera. Amfilohije Radović, najuporniji i najdrskiji negator najvažnijih tekovina dinastije Petrović Njegoš – stvaranja međunarodno priznate države i autokefalne Crnogorske mitropolije – neprestano se pozivao na Svetog Petra Cetinjskog, najvišeg duhovnog i moralnog autoriteta postsrednjevjekovne Crne Gore. Na isti način je i glavni slogan tzv. Moleban revolucije, „Ne damo svetinje“, falsifikovao istorijske činjenice, ignorisao Ustav Kraljevine Crne Gore i Ustav CPC, koji nedvosmileno pokazuju da su te „svetinje“ nastale u nezavisnoj Crnoj Gori i da su bile državno vlasništvo. Ova propagandistička agenda „ispiranja mozga“ izmanipulisanim i ostrašćenim pristalicama „protestnih litija“ nije imala namjeru samo da „sačuva svetinje“ kako se katastarski ne bi vratili u posjed države, njihovog vjekovnog vlasnika, nego i da insinuira da su „svetinje“ – u hrišćanskoj religiji duh je svet a ne bogomolje – trebale da pripadnu grupi bezvjernika, progonitelja Crkve, tajkuna koja je „privatizovala državu“.

U tom kontekstu je i glavna taktička matrica velikosrpske propagande, da političku akciju – usitnjavanja i kolapsa suverenističkog bloka – dominantno treba voditi u ozračju konfrotacije: za i protiv DPS-a, a ne za i protiv crnogorske suverenosti. Stvaranje mantre da je DPS kompromitovan i da se svi trebaju distancirati od njega nema ambiciju da otkloni najgore osobine koje su bile prisutne u vrijeme njegove decenijske vladavine: korupcija, negativna kadrovska selekcija, antiintelektualizam, opsjednutost neoliberalnim tlapnjama, nego upravo ono što što su im nedvojbene tekovine; stvaranje nezavisne, prozapadne, građanske Crne Gore, koja vodi neutralnu regionalnu politiku. Jer, DPS, sa svim slabostima i nesnalaženjima, i dalje je stožerna stranka državotvornog bloka.

Kreatori ovih narativa veoma dobro poznaju političku kulturu i mentalitet crnogorskih političara, i kroz iskustvo u potonjih trideset godina znaju da sujete, pohlepa, intelektualna insufijencija tzv. političkih lidera su pogodno tlo za razbijanje akcionog i strateškog jedinstva među subjektima antivelikosrpske politike. Na neki način je paradoksalno da je upravo DPS, koji se formirao na valu velikosrpstva, nakon 1997. godine, pokazivao najmanje ideoloških oscilacija i nepricipijelnih dilova s velikosrpskim blokom. Možda upravo to, više od svega ostaloga, svjedoči o nacionalnoj nezrelosti, ne samo političkih lidera nego i onih koji ih slijede. Jer, da je Slavko Perović 1998. godine prihvatio Đukanovićevu ponudu, kad je lider DPS-a bio slab i borio se za golo preživljavanje: u birokratskom aparatu, državnoj upravi, resoru prosvjete i kulture, bezbjednosnim agencijama, instalirao bi se veći broj izvornih indipendista, koji bi umnogome uticali na promjenu ideološkog habitusa birokratske strukture, koja je cijelo vrijeme vladavine suverenističkog bloka bila manje-više anacionalna, nereformaisana, s dominantnom sviješću koja je hibrid komunističkog unitarizma i starih kulturno-ideoloških velikosrpskih doktrina.

Dalje, SDP je bio skoro osamnaest godina u koaliciji s DPS-om, i umjesto da traže ministarstvo kulture, mjesta direktora u ključnim kulturnim ustanovama oni su se bili ustremili na resore policije, saobraćaja, kao i javna preduzeća, aerodrome, morsko dobro, šume, itd. Na kraju su zajedno s koncernom Vijesti, ne samo ušli u javnu ili tajnu, oficijelnu i neoficijelnu, saradnju s velikosrpskim strukturama, nego su intelektualce i medije koji nijesu mijenjali svoje temeljne političke stavove još od vremena AB revolucije proglasili poltronima režima, klijenelistima, mediokritetima. Sve ovo je uticalo da se nikad ne napravi istinska kadrovska reforma, po dubini, barem u sektorima državne uprave koje su od krucijalnog značenja za stabilnost i opstanak svake suverene države.

U tom kontekstu DPS se, s obzirom s koje je polazne tačke krenuo prema prozapadnoj politici najviše reformisao, ali više su to bile načelne nego suštinske promjene, za koje je trebalo posebno znanje i senzibilitet: prije svega da bi se osnažila nacionalna i državotorna svijest, pridobio civilni sektor, profilisale institucije. Birokratski pristup, kojemu je poslušnost glavni kriterijum, posebno je poguban u zemlji s objektivno malim brojem sposobnih dužnosnika. Ukoliko meritokratija nije osnovni pricip vlasti (pre)dugo vladanje iste strukture stvara određene anomalije, zasićenje, rutinerstvo, negativnu selekciju, i bilo je očekivano da će prilikom prve promjene vlasti, DPS u opoziciji, imati iste one mane koje je su ga krasile proteklih decenija, samo što je njihova cijena u novim okolnostima obično skuplja i razornija. (Na njihovu sreću alternativa na vlasti pokazala je sve slabosti DPS-a, i uz to užasno neznanje, neiskustvo i opasne namjere u destrukciji društva i države.)

Dakle, s obzirom na naslijeđeni politički mentalitet dosadašnjih koalicionih partnera i antidržavnu politiku Krivokapićeve Vlade, DPS, kao stožerna opoziciona stranka trebala je odmah inicirati formiranje Vlade u sjenci. Ona bi imala dva glavna cilja: održati i ojačati višegodišnju koaliciju prozapadnih stranaka, i poslati jasniju poruku da je u Crnoj Gori, dominantno, sukob između prozapadnih i antizapadnih ideologija. Jer, u samo godinu dana nova vlast je ispoljila ne samo nacionalnu i vjersku nesnošljivost i forsiranje antizapadnih kadrova nego i neutaživu potrebu za kontrolom javnih medija i pravosuđa. Vlada u sjenci bi se na kompetentniji i efikasniji način mogla baviti i pokušajima velikosrpske politike da napravi razdor u tradicionalnom savezništvu između prozapadnih Crnogoraca i pripadnika manjinskih naroda. (Da je postojala Vlada u sjenci vjerovatno ne bi jedan poslanik, zastupnik nacionalnih Albanaca, glasao za Vladin godišnji budžet koji se ne zasniva na realnim parametrima i smišljeno je programiran da izazove ekonomski i politički slom države, možda se ni SDP na Cetinju, ne bi vratio na politiku iz 2015. i tražio podršku za vlast od stranke koja je ispostava Crkva Srbije, iako su par mjeseci prije toga krenuli u izbornu kampanju upravo s Belvedera, kao simboličke tačke otpora Joanikijevom zatiranju Crne Gore).

Nakon pada Krivokapićeve Vlade slijedi novo miješanje karata u kojoj suverenistička opcija dobija novu šansu, ali samo u slučaju da tradicionalni saveznici ostanu zajedno, kao protekle dvije i po decenije. Treba očekivati da će se lideri nacionalnih manjina i dalje ponašati racionalnije i moralnije prema politici prozapadne građanske politike i države Crne Gore od nekih nominalnmo suverenističkih stranaka u kojima su nacionalni Crnogorci dominantni. Dosad su u svim kritičnim trenucima bili na visini zadatka: pokazali dovoljno promišljenosti i odgovornosti da ne ulaze u dilove s velikosrpskim strankama. Jer, empirijski je već potvrđeno od 1997. da svoje ekonomske, kulturne i nacionalne interese najbolje mogu štititi u maloj državi, u kojoj nema većinske hegemonističke nacije. No, iskušenja pred liderima nacionalnih manjina nijesu mala, jer velikosrpski nacionalisti sve će učiniti da ih pridobiju, kako bi Crnogorci ostali usamljeni. Strateški plan im je da pošto nacionalne Crnogorce svedu na zanemarljivu folklornu grupu, bez političke relevantnosti – plan velikosrpskih štabova, prema riječima njihovog portparola A. Rakovića je da ih svedu na 100.000 pripadnika – manjinski narodi trajno ostanu vječiti privjesak Beograda.

Potonjih dvadeset godina pokušavali su velikosrpski štabovi da na razne načine – uglavnom bezuspješno – razbiju strateško savezništvo prozapadnih Crnogoraca sa nacionalnim manjinama. Sjetimo se samo instant stranaka koje su formirane s bošnjačkim i hrvatskim nacionalnim predznakom, kako bi se okrnjile, po mogućnosti i razbile, stranke koje su lojalne Crnoj Gori. No, u potonje vrijeme na djelu je jedna sofisticiranija, opakija platforma, s izvjesnom međunarodnom potporom, čija skrivena strategija ima ambiciju da mijenja ukupnu regionalnu državno-političku arhitekturu. Inicijativa Otvoreni Balkan, koja implicira osovinu Beograd-Tirana, za one koji poznaju prirodu balkanskih nacionalizama ne bi trebala biti iznenađenje: prije pet-šest godina, još prije Tačićeve i Vučićeve inicijative o razmjeni teritoriji po etničkom principu na sjevernom Kosovu i južnoj Srbiji, nagovijestio sam taj scenario, jer on je sukladan ideologiji i iskustvu etničkog nacionalizma, ne samo u Srba i Albanaca. Krajnji cilj ovog scenarija nije samo razgraničenje dviju nacija koje su od početka 20. vijeka u permanentnom sukobu, nego i da države u kojima žive Srbi i Albanci, koje u etničkom smislu nehomogene, treba redefinisati ili ih ukinuti: BiH i Makedoniju međusobno podijeliti, Crnu Goru podijeliti po etničko-vjerskom načelu.

Škola mišljenja koja tvrdi da je model multinacionalne države na Balkanu propao ima podršku i od nekih lidera nove evropske desnice: Janez Janša je po sugestiji svojih istočnih partnera pustio probni balon o promjeni granica na Balkanu po etničkom principu. Istina, ova inicijativa je kratko vrijeme izazvala određenu pažnju, pa i osude iz više centara, a onda se zaboravila, premda nikada ne treba potcijeniti ovakve zloguke najave. Jer, prisjetimo se koliko je država u Evropi nastalo, promijenilo granice i politički sistem, na koncu i nestalo, u potonjih dvjesta godina, od Bečkog kongresa 1815. Uostalom, da se neko prije samo četrdeset godina usudio javno prognozirati da će se na prostoru SFRJ formirati sedam međunarodno priznatih država smatrali bi ga neuračunljivim.

Arhitekti Otvorenog Balkana veoma dobro znaju sve prepreke s kojima će se u bliskoj budućnosti suočiti njihove zamisli, i zato u prvoj fazi insistiraju na ekonomskom, saobraćajnom, telekomunikacijskom povezivanju, stvaranju jedinstvenog tržista rada... Usta su im puna evrofilstva i traže saveznike među briselskim i vašingtonskim birokratama koji smatraju da balkanska društva nijesu dovoljno zrela za evropske integracije. Kad ne bi bilo geopolitičkih kontroverzi oko sfera uticaja NATO i Rusije i činjenice da Srbija i BiH nijesu u Atlanskom savezu, zagovornici etničkog razgraničenja Srba i Albanaca lakše bi se dogovorili, jer Albanci su etnički kompaktni ne samo u Albaniji i Kosovu, nego i u djelovima Makedonije i Crne Gore.

Dakle, Otvoreni Balkan je jedna od mnogobrojnih varijacija velikosrpskog hegemonizma u potonji vijek i po, koji i albanskim nacionalistima otvara nove perspektive – iako je Enver Hodža starijim generacijama Albanaca u Albaniji ogadio svaki nacionalizam – jer oni prvi put nakon Skenderbega, poslije toliko vjekova života pod okupacijama i diktaturama postaju važan regionalni politički subjekt. Zato treba očekivati da bi se stratezi Otvorenog Balkana – ukoliko im se ostvari namjera da ovoj asocijaciji priključe Kosovo, Crnu Gori i Bosnu i Hercegovinu – u prvo vrijeme, osim stvaranja ekononske dominacije kroz preuzimanje strateških privrednih subjekata, fokusirali na propagandističke, diplomatske, ekonomske aktivnosti, koje će pokazati da je opstanak cjelovitih i suverenih država Makedonije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, besmislen i neodrživ.

Projekat Otvoreni Balkan bi, dakle, mogao dodatno destabilizovati Crnu Goru, i otvoriti prijepore i tamo gdje ih ranije nije bilo. Jer, malisorska plemena su još u 19. vijeku – Njegoš je zajedno s Hotima bio planirao osvojiti Podgoricu – bila saveznici sa Crnogorcima, i ova mentalitetska i politička bliskost potvrđivala se i u doba aneksije Crne Gore Srbiji 1918., kad su Malisori bili podrška borcima Za pravo, čast i slobodu Crne Gore. Takođe, devedesetih godina su se crnogorski indipendisti zajedno s albanskim strankama zajedno borili za građanska i nacionalna prava, da bi 1999. godine Crna Gora primila preko sto hiljada prognanika sa Kosova i spasila ih od progona i moguće smrti.

Takođe, na referndumu 2006. godine, najveći procenat glasača za nezavisnu Crnu Goru bio je upravo u albanskim sredinama. No, ukoliko crnogorska nacija bude gubila svoju političku snagu i uticaj može se očekivati – već je poslanik G. Nimambegu poslao Crnogorcima jednu zlokobnu poruku: da ih ne razlikuje od Srba – da bi i u Crnoj Gori mogao jačati albanski iredentizam. Dakle, hoće li se desiti distanciranje albanske manjine od svoje tradicionalne politike ne zavisi samo od personalnog profila albanske elite nego i od sposobnosti crnogorske nacije da održi unutrašnju koheziju – koja će biti lišena dosadašnjih trgovina suverenista sa srpskim nacionalistima i iredentistima – i savezništvo s nacionalnim manjinama. I na taj način im vjerodostojno ukazali da ne postoje moralni, politički i ekonomski razlozi za stratešku promjenu njihovog lojalnog odnosa prema građanskoj, prozapadnoj Crnoj Gori. To jest, da bi svaki otklon od ove provjerene politike, koja je dosad imala svoje nesumnjive vrijednosti, prije svega njihovu populaciju gurnuo u opasnu avanturu sa neizvjesnim ishodom.

Dakle, o najmalignijim opasnostima ideje Otvorenog Balkana u Crnoj Gori ne govori se dovoljno jasno, kao što je to bio slučaj i s „Moleban revolucijom“ i brutalnim atacima rusko-srpskog imperijalizma na Crnu Gou i Crnogorce. Na neki način je paradoksalno da današnja državotvorna opozicija, koja je programski potpuno usklađena sa strategijama EU i NATO, iz čijih je redova i aktuelni predsjednik Crne Gore, Milo Đukanović, ima neuporedivo manju i slabiju međunarodnu aktivnost – manje je vidljiva – od propalih Vlada kralja Nikole poslije inaugurisanja Versajskog poredka, kada je Crna Gora bila zbrisna s geografske i političke karte Evrope.

Podsjetimo se da su crnogorski emigranti – apartidi – formirali komitete za odbranu Crne Gore u Švajcarskoj, Italiji, Francuskoj, Njemačkoj, Kanadi, Velikoj Britaniji, SAD-u, te da se o crnogorskom pitanju debatovalo u više demokratskih parlamenata. U tim internacionalnim komitetima, a i individualno, bio je veliki broj političara, bivših diplomata, penzionisanih generala, novinara, uglednih naučnika, advokata, pisaca... Konačno, crnogorski emigranti su snimili propagandni film, u glavnoj ulozi s najpoznatijom italijanskom glumicom toga doba Elenom Sangro. O vitalnosti, kreativnosti i sposobnosti crnogorskih patriota-apartida, prije sto godina, upravo najbolje svjedoči činjenica da igrani film takvog formata nije bila u stanju producirati nijedna balkanska zemlja!

Pad Krivokapićeve Vlade otvara prostor građanskim prozapadnim subjektima da se aktivnije uključe u kreiranju glavnih kulturnih, nacionalnih i političkih tokova, ali da bi se s novom energijom i spoznajama organizovano suprostavili imperijalnom projektu nužno se institucionalno i vaninstitucionalno reorganizovati, mimo – i uz eventualnu pomoć organizovanih političkih stranaka – tako što ćemo se prilagoditi novim prilikama. Jer, nerazborito je očekivati od buduće manjinske ili tehničke Vlade, čiji bi lider trebala biti osoba koja za rješavanje najvažnijih unutarpolitičkih pitanja trči za savjet – ide na poklonjenje – kod patrijarha SPC, da će zaštiti temeljna nacionalna i građanska prava i interese Crnogoraca.

Stoga, potrebno je formiranje vjerodostojnog pokreta otpora velikosrpskoj agresiji, u vidu najšireg građanskog saveza, svih ideoloških i etničko-nacionalnih varijeteta domovinskih i iseljeničkih organizacija, kao i istaknutih pojedinaca iz intelektualnog i poslovnog miljea. U tom pogledu trebalo bi formirati Svjetski kongres Crnogoraca (SKC), koji će se sastajati barem jednom godišnje.

Ova krovna organizacija domovinske i iseljene Crne Gore trebala bi formirati svoja kulturno-informativna predstavništva u velikim svjetskim centrima, kako bi naši iseljenici koji imaju određene afinitete i ugled u tim sredinama, promovisali crnogorsko interese, prezentovali ih javnosti, diplomatskim i ekspertskim čimbenicima, koji se bave Zapadnim Balkanom i Jugoistočnom Evropom. Realizacija ove ideje ne bi trebalo da zavisi od dnevno-političkih konjuktura, stranačkih interesa i koalicija, jer svaka nova vlast u doglednoj budućnosti ideološki će biti nekoherentna, nestabilna, pod velikim pritiskom Beograda i Moskve.

U okviru ove inicijative nužno je formirati i Nacionalnu fondaciju za kulturu, medije i inostranu promociju Crne Gore, jer naše kulturne institucije i asocijacije tavore ili su u fazi izumiranja, medijski prostor, barem osamdeset odsto, preuzeli su subjekti s velikosrpskom ideologijom, a finansijski resursi suverenista sve su slabiji.

Država Srbija i razni subjekti koji su dirigovani iz Beograda, i mimo ministarstava u Crnoj Gori, s kojima trenutno rukovode njihovi kadrovi, ulažu desetine miliona u medijsko-kulturnu sferu, u cilju asimilacije crnogorske nacije. Zato bi za djelovanje i finansiranje SKC i Fondacije dobro bilo izučiti iskustva i modele ostalih ugroženih i polusuverenih nacija, poput Katalonaca, kosovskih Albanaca devedesetih godina, Baskijaca, Palestinaca, Kurda, itd. koji se bore za očuvanje svog identiteta. Manje-više svi ovi modeli se temelje na organizaciji solidarnih donacija iz zemlje i inostranstva, kao i pomoći inostranih fondacija i pojedinaca, boraca za ljudska prava.

(Nastavlja se)