Ministarstvo koje želi da knjiži

Piše: Ana Nives Radović

U fiskalnoj politici postoje tri nivoa komunikacije: tehnička istina, politička interpretacija i (najniže na skali ozbiljnosti) marketinški spin. Ministarstvo finansija Crne Gore, sudeći po današnjem saopštenju, odabralo je upravo ovaj treći nivo, bez trunke ironije, tvrdeći da su javne finansije stabilne, da su ključni prihodi u porastu i da je budžetski deficit ispod plana.

U jednom od „najuspješnijih“ mjeseci po tvrdnjama Ministarstva, fiskalni saldo je odstupio četvorostruko više od plana, što nije greška u budžetiranju, nego u poimanju stvarnosti. Kad država planira da potroši 10 miliona više nego što prihoduje, a završi sa manjkom većim od 40 miliona, to nije „odstupanje“, već poruka da je plan bio neozbiljan, a izvršenje neregulisano.

Ako se tom deficitu doda i servisiranje starih obaveza koje su tih dana dospjele na naplatu, država se našla pred rupom većom od 80 miliona eura u samo jednom mjesecu. Taj jaz nije pokriven poreskom naplatom ili fiskalnim viškovima, već prelivanjem iz ranije zaduženih, a neiskorišćenih sredstava. Ukratko, Crna Gora finansira tekuću potrošnju novim zaduženjima, dok istovremeno najavljuje „strateške reforme“, što bi se u fiskalnom žargonu nazvalo konsolidacija obaveza bez fiskalne osnove i finansiranjem deficita zaduženjem, a u svakodnevnom govoru preživljavanje na dug.

Dok se Ministarstvo hvali „stabilnošću prihoda“ stvarni pokazatelji kažu nešto drugo. Ključni poreski prihodi, uključujući porez na dodatu vrijednost (PDV), akcize i doprinose, ostaju ispod projektovanog nivoa i to u mjesecima kada bi, u normalnim uslovima, trebalo da bilježe sezonski rast. Na ranije objavljenu informaciju, na osnovu podataka dobijenih za ove tri kategorije, reagovali su porukom da se „podaci za jun još knjiže“.

PDV, uprkos višim stopama, bilježi pad neto naplate. Povrat PDV-a raste. Ako država naplati 115 miliona, a vrati 20, efekat nije rast, nego stagnacija.

Naplata po osnovu akciza je ispod očekivanja. Naplata doprinosa je takođe ispod plana, uprkos nominalnom rastu fonda zarada, a čak i porez na dohodak, ključni indikator radne aktivnosti, pokazuje znake zasićenja.

Drugim riječima, nema poreskog instrumenta koji funkcioniše u skladu s planom, ali to ne sprečava Ministarstvo da plasira narativ o „pozitivnim trendovima“. Trend je uočljiv, ali je negativan.

Dok su prihodi u slobodnom padu od planirane putanje, rashodi su krenuli svojim putem, bez mnogo obzira na plan ili sezonu. Kapitalna potrošnja, ta vječita boljka crnogorskog budžeta, odjednom bilježi višestruko veće izvršenje nego što je predviđeno, mada čak ni to ne bi bio problem, da nije riječ o „jednokratnim“ isplatama čije je knjiženje fiskalno upitno, a efekat teško dokaziv.

Socijalni transferi, subvencije i lični dohoci rastu bez objašnjenja, a kada budžet funkcioniše na način da se rashodi „reprogramiraju“ tek nakon što budu realizovani, to više nije fiskalna politika, nego računovodstveni realizam.

Možda je najzanimljiviji segment cijele priče retroaktivno korigovanje prethodno objavljenih podataka, pa je april, koji je do juče bio mjesec suficita, iznenada postao mjesec znatno skromnijeg rezultata. Doduše, samo su brojke ažurirane, ali je narativ ostao isti.

U jednoj verziji izvještaja, višak iznosi gotovo 55 miliona, u drugoj, objavljenoj samo mjesec kasnije, smanjio se za trećinu, iako ne postoji fiskalni algoritam koji to može da opravda.

Poseban kuriozitet crnogorske fiskalne arhitekture je način finansiranja penzionog sistema, u kojem, iako se isplata penzija predstavlja kao redovna i stabilna, stvarni odnos između doprinosa i rashoda ukazuje na sistem koji funkcioniše zahvaljujući infuziji iz centralnog budžeta, dok je odnos između uplaćenih doprinosa i isplaćenih penzija toliko nepovoljan da bi u privatnom sektoru doveo do stečaja.

Paradoksalno, Ministarstvo istovremeno promoviše „smanjenje doprinosa kao mjeru za rasterećenje privrede“ i onda to kompenzuje povećanjem potrošnih poreza, što nesrazmjerno pogađa najugroženije slojeve, uključujući i upravo te penzionere. U ekonomiji to je regresivni poreski efekat, u politici skupa demagogija.

Problem nije u tome što Ministarstvo finansija griješi u brojkama, već u ambiciji, zbog čega su fiskalni rezultati koje predstavlja kao uspjehe u najboljem slučaju kontrolisani neuspjesi, pažljivo stilizovani da izgledaju kao napredak. Prava mjera fiskalne politike nije forma – već struktura, a ona je destabilizovana, jer prihodi klize, rashodi divljaju, podaci se koriguju bez objašnjenja, a suštinske fiskalne tačke, kao što je održivost PIO sistema, postaju tema koja se želi zaobići, a kad politički marketing zamijeni makroekonomsku analizu, rezultat nije stabilnost, nego kriza na odloženo plaćanje.