Anatomija ministrovog poricanja stvarnosti

Piše: Ana Nives Radović

U jednoj od onih izjava koje bi mogle da uđu u hroniku tehnokratskog samozavaravanja, ministar ekonomskog razvoja Nik Đeljošaj naveo je kako smatra da nije bilo velikog rasta cijena u prehrambenoj industriji u prethodnom dvogodišnjem periodu. Bilo bi to utješno kad ne bi bilo netačno. Bilo bi benigno da nije opasno po razumijevanje osnovnih ekonomskih tokova.

Da bi se u ovu tvrdnju povjerovalo trebalo bi ignorisati sve podatke Monstata i Eurostata, zatvoriti oči pred globalnim tržištima hrane i vjerovati da su cijene imune na vezu ponude i tražnje, no ekonomija nije disciplina koja prašta takav odnos prema činjenicama.

Prema zvaničnim podacima Monstata, Crna Gora je od sredine 2023. do jeseni 2025. zabilježila snažan i nelinearan rast cijena prehrambenih proizvoda. U julu 2023. godine, odnosno prije formiranja 44. Vlade, čiju ekonomsku politiku Đeljošaj pokušava da odbrani, rast cijena prehrambenih proizvoda dostigao je 12% u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Do decembra 2023. stopa inflacije i dalje je bila visoka i iznosila je 10,4%. Tek tokom 2024. cijene u odnosu na godinu ranije prema zvaničnim podacima nijesu značajnije rasle, ali je u ovoj godini rast ponovo oživio, dostigavši 5,2% u julu i čak 6,6% u septembru.

Drugim riječima, cijene prehrambenih proizvoda su prvobitno eksplodirale, zatim se kratko umirile, pa nastavile uzlaznom putanjom, što nije stabilnost, već sinusoidni uzorak jedne neukrotive inflacione spirale.

Za razliku od Crne Gore, u zemljama eurozone inflacija u prehrambenom sektoru u istom periodu bila je skromnija, a i, što je još važnije, predvidivija. Eurostatovi podaci za avgust 2025. navode inflaciju u sferi prehrambenih proizvoda, uključujući alkohol i duvan, od 3,2%, a za septembar 3%. Tokom 2023. inflacija u eurozoni bila je u prosjeku niža od one u Crnoj Gori, krećući se u rasponu od 5% do 7%. Inflacija je možda bila evropski problem, ali Crna Gora ju je doživjela kao nacionalnu posebnost. Dvostruko snažniju i s upadljivo manjim razumijevanjem zašto, a bez ijednog instrumenta monetarne politike koji bi mogao da ublaži ovaj udar.

Ministar je kao faktore inflacije naveo rast PDV-a na turističke usluge, cijene na plažama, rast plata... Teze su zanimljive, ali ni izbliza dovoljne.

Prvo, PDV u turizmu može da ima ograničen uticaj na opštu inflaciju, ali njegova veza s cijenama osnovnih prehrambenih artikala je otprilike kao veza popusta na jahte sa siromaštvom. Posebno je indikativno da je upravo 44. Vlada podigla stopu PDV-a u turizmu sa 7% na 15%, pa ako tvrdi da je to rezultiralo rastom cijena, to ne može poslužiti kao argument za opravdanje inflacije, već kao jasna demonstracija fiskalne nepromišljenosti.

Drugo, „rast cijena na plažama“ može uticati na turističku potrošnju, ali ne i na inflaciju vezanu za prehrambene artikle koji se prodaju u marketima npr. u Pljevljima ili Žabljaku.

Treće, rast plata na koji se Đeljošaj poziva nije spontani impuls tržišta, već planski i politički inženjering Vlade čiji je potpredsjednik i ministar, konkretno, rezultat programa „Evropa sad 2“. Kada tvrdi da upravo taj rast plata podgrijava inflaciju, u istoj rečenici postaje i kritičar i apologeta kabineta kojem pripada. Braneći svoje kolege od odgovornosti zapravo optužuje njihovu zajedničku politiku, pa se u tom paradoksu da istovremeno štiti i potkopava sopstvenu vladu otkriva potpuna konfuzija fiskalne strategije i elementarno nerazumijevanje uzročno-posljedičnih veza između budžetske ekspanzije i inflatornih pritisaka.

Ono što ministar nije pomenuo, a što jeste ekonomska suština, je da je domaće tržište ekstremno zavisno od uvoza prehrambenih proizvoda. Stepen pokrivenosti uvoza izvozom poljoprivrednih proizvoda smanjen je sa 8,9% na 7,7%, čime je Crna Gora postala država koja priželjkuje inflaciju umjesto da je sprečava. Uvoz hrane u kombinaciji sa prihodom od PDV‑a koji se u ovoj kategoriji ubira ne govori o ekonomiji koja radi u korist građana, već u korist budžeta kojim treba finansirati populističke programe.

Izjava da „nema velikog rasta cijena u prehrambenoj industriji“ služi kao retorički štit za politiku koja potkopava osnovu ekonomske suverenosti, a da li je izrečena slučajno ili namjerno nevažno je koliko i motiv ministra da cijeloj javnosti pokaže, bilo hvaleći se ili žaleći se, kako dvije godine očigledno nije ušao u prodavnicu prehrambenih proizvoda.