Peta crnogorska – ko je bio u prvom stroju brigade (5)

 Priredio: V.J.

 „Antena M” nastavlja sa zvaničnim popisom prvoga stroja ove jedinice, ustrojene 9-16. juna 1942. u selu Smriječnu u Pivi — 5. crnogorska imala je izvorno četiri bataljona. Objavili smo, na temelju podataka iz monografije o „Petoj proleterskoj crnogorskoj brigadi” (II, Beograd, 1972), spiskove: članova štaba brigade, te kompletnih 1, 2, 3. i 4. bataljona, kao i brigadne bolnice (vidi link).

Slijedi popis prištapskih djelova brigade (kao i spisak devetoro đevojčica i dječaka)…

— P o l i t o d j e l —

- Narodni heroj PEROVIĆ Savićev PUNIŠA, rukovodilac politodjela, rođen 1911. u Šobajićima - Danilovgrad, Crnogorac, pravnik, komunista od 1933, završio rat kao rukovodilac Agitpropa Komunističke partije Jugoslavije. - Narodni heroj ĐUROVIĆ Đurov MILINKO, član politodjela, rođen 1910. u Zagradu - Župa Nikšićka, pravnik, komunista od 1936, završio rat kao komesar 2. proleterske divizije. - MAROJEVIĆ Markov MILINKO, član politodjela, 1911. u Morakovu - Župa Nikšićka, Crnogorac, pravnik, komunista od 1937, završio rat kao komesar divizije Korpusa narodne odbrane Jugoslavije.

— A g i t p r o p  i  t e h n i k a —

- BOŽINOVIĆ NEDA, 1917. u Toplo - Dubrovnik (Hrvatska), Srpkinja, pravnica, književnica, komunistkinja od 1939, završila rat kao rukovodilac politodjela 1. proleterske divizije. - VUČINIĆ Blažov DRAGOMIR, 1919. u Cetinju, Crnogorac, pravnik, završio rat kao pomoćnik načelnika personalne uprave Jugoslovenske armije. - GORANOVIĆ Milana MAKSIM, 1910. u Koloradu (SAD), Crnogorac, inž. agronomije, završio rat kao pomoćnik ministra poljoprivrede. - DIMITRIJEVIĆ VOJO, 1910. u Sarajevu (BiH), Srbin, slikar, završio rat kao redaktor lista „Borba”. - DRAŠKOVIĆ Božov BRANKO, 1912. u Gvozdu (Nikšić), Crnogorac, publicista, pravnik. - KOSTIĆ DUŠAN, 1917. u Peći (Kosovo), Crnogorac, književnik, predratni komunista, završio rat kao urednik novinske agencije TANJUG. - MAESTRO LENKA, 1915, Jevrejka. - MANOJLOVIĆ RISTO, 1918. u Baru, Crnogorac, poginuo u Bici na Sutjesci. - MARJANOVIĆ JOVAN, 1918. rodom iz BiH, Srbin. - MUJEZINOVIĆ ISMET, 1907. u Tuzli (BiH), Musliman, akademski slikar. - NOVAKOVIĆ Kostov RATKO, 1915. u Nikšiću, Crnogorac, pravnik, poginuo u Bici na Sutjesci 1943. - PAVIĆEVIĆ MOMČILO, 1916. u Valjevu (Srbija), Srbin, novinar. - RADOVIĆ Dragov VUKO, 1910. u Kolašinu, Crnogorac, slikar, predratni komunista. - ROMANO TINKA, rođena 1915, Jevrejka. - ŠOTRA MILENKO, 1915. u Stocu (BiH), Srbin.

— K u r i r i —

 - Narodni heroj BABIĆ Tomov ILIJA, 1911. u Klobuku - Trebinje (BiH), Srbin. - VUJIČIĆ Miljanov RADE, 1915. u Dolovima, Viluse - Banjani, Crnogorac. - ERAKOVIĆ Vasov MILORAD, 1921. u Tupanu - Velimlje, Crnogorac, geometar, poginuo 1944. u Sremu (granica Srbije i Hrvatske) kao komesar bataljona. - Narodni heroj KADOVIĆ Perov SAVO, 1922, u Šobajićima - Danilovgrad, Crnogorac, poginuo 1944. u Kupinovu kao komandir čete. - KOVAČEVIĆ Nikolin DRAGAN, 1928. u Nudolu - Grahovo, Crnogorac, đak, poginuo u Bici na Sutjesci. - KRCUN PETAR, rođen 1915. rodom od Podgorice, Crnogorac. - Narodni heroj LAKČEVIĆ Velišin VOJISLAV, 1913. u Ulcinju, Crnogorac, službenik, poginuo 1943. u Lipljanima (Kosovo) kao komesar odreda. - MILIČKOVIĆ Raškov DRAGIŠA, 1926. u Veljem Brdu - Piperi, Crnogorac, đak, završio rat kao komesar bataljona. - TIODOROVIĆ MIHAILO, r. 1917, rodom od Podgorice, Crnogorac. - ŠARANOVIĆ KOSTO, r. 1923, od Danilovgrada, Crnogorac, poginuo juna 1943. kod Prače (BiH) kao zamjenik komandanta bataljona u 6. istočnobosanskoj brigadi.

— I n t e n d a n t u r a —

- VUJOVIĆ Ilijin MITAR, pomoćnik intendanta brigade, 1911. u Riđanima - Nikšić, Crnogorac, oficir intendantske struke bivše vojske Kraljevine Jugoslavije, završio rat kao načelnik ekonomskoga odjeljenja Titovog vrhovnog štaba. - GRBOVIĆ Dimitrijev JOVO, 1896. u Nikšiću, Crnogorac, radnik. - JAKOVIĆ Nikole ĐURO, 1914. u Donjim Dubravama - Ogulin (Hrvatska), Srbin, radnik, završio rat kao intendant 7. crnogorske udarne omladinske brigade „Budo Tomović”. - KOVAČEVIĆ-ŠPADIJER LjUBICA, 1899. u Cetinju, Crnogorka. - Narodni heroj KOVAČEVIĆ Nikolin MITAR-MUJO, pomoćnik intendanta brigade, 1916. u Grahovu, Crnogorac, privatni namještenik, završio rat kao obavještajni oficir 5. krajiške divizije. - LAZOVIĆ Aćimov BOŠKO-BOCO, pomoćnik intendanta brigade, rođen 1894. u Nikšiću, Crnogorac, komunista od 1920. - MARTINOVIĆ Nikov BOŠKO, pomoćnik intendanta brigade, 1912. u Nikšiću, Crnogorac, radnik, komunista od 1935, poginuo jula 1943. kod Šekovića (BiH) kao obavještajni oficir. - STEJIĆ SPASOJE-BAĆO, 1892. u Adi (Vojvodina, Srbija), Srbin, radnik, komunista od 1920, a 1921. na dan proglašenja tzv. vidovdanskoga ustava Kraljevine SHS pokušao u Beogradu atentat ručnom bombom na regenta Aleksandra Karađorđevića, uhapšen, brutalno mučen u policiji, osuđen na smrt, pa pravosnažno na 20 godina, avgusta 1941. pobjegao sa još 32 komunista iz robijašnice u Sremskoj Mitrovici (tadašnja NDH), poginuo u Bici na Sutjesci. - TRAPARIĆ Spasa MIRKO, pomoćnik intendanta brigade, 1911. u Nikšiću, Srbin, radnik, komunista od 1933, završio rat na radu u komandi pozadine 2. korpusa.

— P r i   š t a b u  b r i g a d e —

 - LALATOVIĆ-LAJOVIĆ Spasova MILEVA, 1917. u Nikšiću, Crnogorka, studentkinja, poginula u Pivi 1943. kao članica Politodjela 5. crnogorske brigade. - LAZOVIĆ BEĆO, 1906. u Podgorici, Crnogorac, radnik (šofer), komunista od 1927, završio rat kao komandant auto-puka Ministarstva narodne odbrane. - LjUMOVIĆ BOŽO, 1895. u Virpazaru, Crnogorac, službenik, komunista od 1919, završio rat kao vijećnik AVNOJ-a (Antifašističke skupštine narodnoga oslobođenja Jugoslavije) i potpredśednik CASNO-a (Crnogorske antifašističke skupštine narodnoga oslobođenja). - MIJUŠKOVIĆ Vidakov RADOVAN, 1895. u Nikšiću, Crnogorac, advokat, vijećnik AVNOJ-a. - MILANOVIĆ Milovanov NIŠA, rođen 1894. u Požaru - Danilovgrad, Crnogorac, pravnik, komunista od 1919. - MILUTINOVIĆ Radov BOŠKO, 1898. u Piperima, Crnogorac, učitelj. - NOVAKOVIĆ SRDAN, rođen 1890, iz Bjelopavlića, Crnogorac, kapetan u penziji bivše vojske KJ, poginuo u Bici na Sutjesci. - OROVIĆ Jovanov SAVO, 1888. u Lijevoj Rijeci, Crnogorac, pukovnik bivše vojske KJ, član Titovog Vrhovnog štaba, završio rat kao komandant Vojne akademije Jugoslovenske armije. - OROVIĆ-HMELAROVA JANA-JOŠKA, 1884. u Holešovu (Čehoslovačka), Čehinja. – Narodni heroj PAVIĆEVIĆ Šajov ĐOKO, 1872. u Pješivačkom Dolu - Nikšić, Crnogorac, kapetan u penziji bivše vojske KJ, vijećnik i AVNOJ-a i CASNO-a. - PEROVIĆ Jokov RISTO, 1882. u Boronjini - Danilovgrad, Crnogorac, potpukovnik u penziji bivše vojske KJ, poginuo u Bici na na Sutjesci. - PEROVIĆ Vasov MILOSAV, borac, 1918. u Nikšiću, Crnogorac, student, poginuo 1944. kod Danilovgrada. - RADOVANOVIĆ Mijatov STEVAN, 1889. u Podgorici, Crnogorac, radnik. - RAIČEVIĆ Mićunov TOMO, 1894. u Ozrinićima – Nikšić, Crnogorac, seljak.

— P r i  b r i g a d i —

- RAMOVIĆ Petrov BLAGOTA, 1885. u Zagaraču - Danilovgrad, Crnogorac, potpukovnik u penziji bivše vojske KJ, poginuo u Bici na Sutjesci. - ROGANOVIĆ Vukov ĐURO, 1903. u Brestici - Nikšić, Crnogorac, oficir bivše vojske KJ, poginuo  u Bici na Sutjesci. - ROJEVIĆ Jokov PERO, 1885. u Ozrinićima - Nikšić, Crnogorac, seljak, predratni komunista. - CEROVIĆ Mitrov STOJAN, 1888. u Tušini - Šavnik, Crnogorac, publicista i profesor, vijećnik AVNOJ-a, poginuo 1943. kod Nevesinja (BiH). - DERETIĆ Spasov ĐURO, komandir čete, 1911. u Nikšiću, Crnogorac, mornarički oficir bivše vojske KJ. - VUKIĆEVIĆ Mihailov RADULE, politički radnik, 1918. u Cerovu - Pješivci, Crnogorac, student filozofije, poginuo u Bici na Sutjesci kao komesar bolnice 3. divizije. - VUJOVIĆ Savov MARKO, 1872. u Čevu - Cetinje, preselio u Lukovu kod Nikšića, Crnogorac, seljak, poginuo jula 1942. u Zabrđu (BiH). - JOVANOVIĆ KRSTINJA, 1919. u Kočanima - Nikšić, Crnogorka. - GORANOVIĆ MARIJA-MERI, 1907. u Zagrebu (Hrvatska), Hrvatica. - JOVANOVIĆ Miodraga IVAN, 1932. u Mladenovcu (Srbija), Srbin, završio rat kao kurir. - KNEŽEVIĆ MILEVA, 1918. u Župi Nikšićkoj, Crnogorka. - MILATOVIĆ Mirkova STOJA, 1878. u Potočilu - Danilovgrad, Crnogorka, domaćica, poginula pri centralnoj partizanskoj bolnici u Bici na Neretvi. - MIĆUNOVIĆ MILKA, 1912. u Nikšiću, Crnogorka. - PAVLOVIĆ-JOVANOVIĆ ZAGORKA-ZAGA, 1910. u Mladenovcu (Srbija), Srpkinja, profesorka, predratna komunistkinja. - RAIČEVIĆ Dragova JAGODA, 1892. u Župi Nikšićkoj, Crnogorka. - RAIČEVIĆ Đorđijeva MARIJA-MANJA, r. 1890, Crnogorka, umrla u ratu 1943. - RAIČEVIĆ Đorđijev LjUBO, 1930. u Lazu - Nikšić, Crnogorac, đak, završio rat kao borac-kurir. - RAMOVIĆ-VUKOTIĆ ZORKA, 1893. u Čevu, Crnogorka, umrla 1942. u Drinićima (BiH). - RAMOVIĆ Blagotina DESA, 1927. u Berovu (Makedonija), Crnogorka, učenica.

— Đ e c a  i s p o d  10  g o d i n a  —

- LjEŠKOVIĆ Golubov VOJISLAV. - LjEŠKOVIĆ Golubova KOSA. - - LjEŠKOVIĆ Golubov SLOBODAN. - MAGOVČEVIĆ Mitrov RADOMAN. - ŠKULETIĆ Markov DIMITRIJE. - ŠKULETIĆ Nikov SLOBODAN. - ŠKULETIĆ Nikova SENKA. - ŠKULETIĆ Nikova JOVANKA. - VUČINIĆ Mitrova DARA.

* * * * * * * * *

U septembru 1942, dok se 5. crnogorska nalazila sa Titovom glavninom u centralnoj BiH, pridodati su joj dobrovoljci iz partizanskh jedinice, rodom uglavnom iz Foče i okoline (BiH) — njih ukupno 177, dominantno srpske nacionalnosti — od kojih je na području Zijameta (između Travnika, Gornjega Vakufa u Bugojna) formiran brigadni 5. bataljon. Ovi Srbi su se hrabro borili. Do kraja aprila 1943, uslijed teških gubitaka, osobito u Bici na Neretvi, taj 5. bataljon je rasformiran, a preostalo je ljudstvo raspoređeno u zasebnu četu 4. bataljona 5. crnogorske. Iz 5. „zijametskog” bataljona u ratu je izginulo njih 80.

* * * * * * * * *

Ukupno, 5. crnogorska proleterska brigada je dala 46 narodnih heroja, od kojih su većina iz prvotnoga ešalona. Evo, objedinjeno, imena narodnih heroja 5. crnogorske:

- ALEKSIĆ Veljko, BABIĆ Radomir, BABIĆ Ilija, BALETIĆ Marko, BACKOVIĆ Aleksa, BOŽOVIĆ Vukosav, BOJOVIĆ Dušan, BOLJEVIĆ Stevo, BRKOVIĆ Savo, VUJAČIĆ Vajo, VUJOVIĆ Dušan, VUJOŠEVIĆ Zarija, VUKOTIĆ Jovan, VUČINIĆ Luka, VUČINIĆ Milica, GILJEN Pero, GROZDANIĆ Milutin, ĐUROVIĆ Veselin-AGA, ĐUROVIĆ Marko, ĐUROVIĆ Milinko, ĐUROVIĆ Milisav, IVANOVIĆ DRAGIŠA, JANKOVIĆ VELJKO, JOVANOVIĆ BLAŽO, JOVANOVIĆ Božidar, JOVANOVIĆ Petar, KADOVIĆ Savo, KILIBARDA Mile, KOVAČEVIĆ Miloš, KOVAČEVIĆ Mitar, KOVAČEVIĆ Sava, KOPRIVICA Vasilj, LAKČEVIĆ Vojislav, LUČIĆ Mirko, LjEŠKOVIĆ Nikola, MANDIĆ Gligo, MARTINOVIĆ Stanko, MUGOŠA Andrija, PAVIĆEVIĆ Đoko, PAVLIČIĆ Miladin, PREMOVIĆ Đorđije, RADIČEVIĆ Velimir, RADOVIĆ Gojko, TODOROVIĆ Veljko, CEROVIĆ Dragan-Gigo, ŠARANOVIĆ Milovan.

Takođe, 5. crnogorska je odlikovana Ordenom narodnoga heroja.

* * * * * * * * *

Tito (Vrhovni štab) naredbom br. 90 od 9. novembra 1942. zapovijedio je formiranje 3. narodnooslobodilačke udarne divizija, u čiji su sastav ušle: 5. crnogorska, 10. hercegovačka i 1. dalmatinska brigada. Ustrojavanje divizije je počelo 11. a završeno 18. novembra 1942. u Glamočkome polju (BiH). Do kraja rata, 5. crnogorska je uglavnom ostala u sastavu 3. divizije.

Iz prvoga ešalona 5. crnogorske, poginuli, umrli uslijed ranâ ili bolesti (najčešće tifusa), zatim strijeljani od neprijatelja, ili nestali:

- 39 iz štaba brigade sa prištapskim djelovima; - 103 iz 1. bataljona; - 81 iz 2. bataljona; - 96 iz 3. bataljona; - 108 iz 4. bataljona. — Ukupno: 427 borkinja i boraca.

Međutim, tokom tri godine ratovanja, više hiljada žena i muškaraca su prošli kroz 5. crnogorsku. Brojno stanje brigade u pojedinim ratnim etapama oscilira uslijed pogibija i priliva novih boraca i borkinja. Na primjer, uoči Bitke na Sutjesci, brigada je imala 1.592 borca (1.288 muškaraca i 304 žena), od čega: 978 Crnogorci, 314 Srbi, 179 Hrvati, 82 Muslimani, 35 Jugosloveni, 2 Jevreji, 1 Makedonac, 1 Slovenac. Ali u Bici na Sutjesci iz 5. crnogorske je poginulo — 455 borkinja i boraca.

* * * * * * * * *

Nakon Bitke na Sutjesci, u kojoj gine i prvi komandant 5. crnogorske Sava Kovačevič, liše dva bataljona koji su uspjeli da se okrnjeni probiju iz obruča zajedno sa partizanskom glavninom, naredna oko dva mjeseca brigada praktično nije postojala.

Obnavljanje je počelo 12. avgusta 1943. kada je za komandanta 5. crnogorske postavljen major Boško Janković (r. 1910. u Žircima kod Kolašina, narodni heroj). Nakon pogibije Jankovića 18. oktobra 1943. na Ostrogu, novi je komandant brigade Vujadin Popović (r. 1916. u Piperima, dotadašnji komandant 4. bataljona 5. crnogorske, docniji general-pukovnik). U septembru 1944. major Maksim Kovačević je novi komandant brigade. A od decembra 1944. novi komandant 5. crnogorske bio je major Vojislav Đurašević…

(Kraj)