Mi smo autokefalni, iako nemamo tomos — oglasila se Moskovska patrijaršija

Priredio: V.J.

Ruska pravoslavna crkva negirala je izjave Grigorija Papatomasa (62), mitropolita peristerijskoga autokefalne Grčke pravoslavne crkve, doktora crkveno-kanonskoga prava i univerzitetskoga profesora bogoslovlja — koji je zatražio da se Rusima ODUZME AUTOKEFALIJA i „izrazio sumnju u validnost titule moskovskoga patrijarha”.

U zvaničnome saopštenju — koje je danas objavljeno na sajtu Odjeljenja za vanjske crkvene veze Moskovske patrijaršije mitropolita Ilariona Alfejeva — navode da je, na temelju završnoga dokumenta Velikoga i Svetoga Sabora (sinaksisa Pentrahije) iz 1593. godine, „patrijarh Moskve dobio mjesto odmah poslije patrijarha Jerusalima, postavši brat pravoslavnih patrijarha” i „da je mogao da se potpisuje sa ’Patrijarh Moskovski i cijele Rusije i Śevernih zemalja’“.

„U tekstu navedenoga sabornoga akta 1593. godine posebno je naglašena ravonopravnost patrijarha moskovskoga s ostalim predstavnicima drevnih crkava. Mišljenje mitropolita peristerijskoga, da je 5. mjesto Ruske crkve u diptisima ‘greška koja treba da se ispravi’ i njegov prijedlog da se na njezino mjesto postavi Kiparska crkva, direktno je u suprotnosti s crkvenim običajem i opštepriznatom odlukom sabora Pravoslavne crkve i može se objasniti samo velikom potrebom za političkim saveznicima“, tvrdi se u Moskovskoj patrijaršiji.

Rusi su danas negirali i optužbe, ne samo grčkoga mitropolita, da pokušavaju da naprave raskol u Aleksandrijskoj patrijaršiji, ističući „da egzarhat Moskovske patrijaršije u Africi ne potkopava kanonsku teritoriju Aleksandrijske crkve, već ima cilj da pruži kanonsku zaštitu onom pravoslavnom sveštenstvu na tom kontinetu koje ne želi da učestvuje u nezakonitoj legalizaciji raskola u Ukrajini”.

Posebno su interesantna tumačenja Moskovske patrijaršije o svojoj autokefaliji i najavi da će joj se oduzeti:

„Ne postoje dokumentarni presedani za svepravoslavne odluke o privremenome ili konačnome povlačenju autokefalija. Likvidaciju statusa pojedinih autokefalnih pomjesnih crkava — na primjer, na teritoriji Vizantijske ili Osmanske carevine — vršile su svjetovne vlasti i na osnovu svjetovnih dokumenata. Štaviše, takve odluke ne može da donosi takozvani ‘sinaksis Pentarhije’, o čemu govori mitropolit peristerijski Grigorije”.

„Preosvećeni [mitropolit] Peristerijski skandalozno upoređuje davanje statusa patrijaršije Ruskoj crkvi 1593. godine s davanjem autokefalije ukrajinskome raskolu 2018. godine, smatrajući oba postupka gotovo identičnima”, saopštava Moskovska patrijaršija.

„Takvo poređenje je netačno”, tvrde. „U prvome slučaju, riječ je o sabornoj odluci, pošto pokušaj carigradskoga patrijarha Jeremije II da sâm postupi po ovom pitanju nije naišao na odobravanje ostalih istočnih patrijarha. Na insistiranje Svetoga Meletija Pigaza, patrijarha aleksandrijskoga, sabornim aktom Svetoga i Velikoga Sabora 1593. godine u Carigradu, koji su potpisali svi istočni patrijarsi, Ruskoj crkvi je odobren status patrijaršije. U tekstu toga akta NEMA NI RIJEČI O NAVODNOME ODOBRAVANJU AUTOKEFALIJE Ruskoj crkvi, koja je tada već de facto bila priznata punoćom Pravoslavne crkve”.

Ovo saopštenje dolazi usred priprema Vaseljenskoga Patrijarha za sazivanje sinaksisa Pentrahije. Kako je objavljeno, Pentrahija bi razmotrila prilike, nagovještene su i sankcije, povodom nekanonskoga upada Ruske pravoslavne crkve u Afriku — uz napomenu da je „sinaksis četiri Apostolske Patrijaršije (Vaseljenska, Aleksandrijska, Antiohijska, Jerusalimska) predložen da se održi prije Velikoga posta i Strasne neđelje u Konstantinopolju (Carigradu)”. 

Ranije pisali, a i provjerljivo je, da je crkveni poredak Pentrahije (Πενταρχία) potvrđen: 3. kanonom II Vaseljenskoga sabora (Carigrad, 381. godine); 28. kanonom IV Vaseljenskoga sabora (Halkidon, 451. godine); 36. kanonom VI Vaseljenskoga sabora (Carigrad, 680. godine)…

Uz još samo Kiparsku crkvu, pravoslavne katedre Pentrahije — a to su, dakle, Konstantinopolj, Aleksandrija, Antiohija, Jerusalim, do Velike šizme 1054. godine i Rim — imaju od Vaseljenskih sabora „vo vjek vjeka” autokefalije, za razliku od svih novijih crkva, uključujući i Rusku ili Crkvu Srbije (SPC).

Takođe, navodili smo da, poput Mitroplije crnogorske – Crnogorske pravoslavne crkve, koja je najkasnije 1855. u vaseljenskome nomoknonskome diptihu kao Αυτοκέφαλος Μητρόπολις Μαυροβουνίου bila na 9-ome mjestu pomjesnih crkava, a kojoj je ukinuta autokefalija tomosom za SPC odobrenim 1922. godine — ni Ruska crkva nema i nikad nije imala poseban akt (tomos) o autokefaliji.

Obje autokefalije su priznate na temelju crkvenoga običajnoga prava; ili, da parafraziramo Moskovsku patrijaršiju iz današnjega saopštenja, priznate su de facto punoćom Pravoslavne crkve i bez posebnih tomosa.

Rusima je od 1589. do 1593, ne bez kontroverzi i različitih istoriografskih i eklisioloških tumačenja koje traju do danas, upravo od Pentrahije (Veliki i Sveti Sabor), de facto priznata crkvena nezavisnost i rang patrijaršije, sa 5-im mjestom u diptihu; no u aktima Pentrahije tim povodom se izričito ne navodi da se katedri Moskve priznaje i autokefalija. Uostalom, to u današnjem saopštenju priznaje i Moskovska patrijaršija…

Poput 1485. novoosnovane Mitropolije, za epohe Ivana Crnojevića na Cetinju, Mitropolija u ondašnjoj Moskoviji se nešto ranije, 1448. godine, jednostrano odvojila od Vaseljenske Majke-Crkve i proglasila de facto autokefaliju. Godine 1589. Je  od vaseljenskoga patrijarha Jeremije II, a on se u Moskvi obreo „u šestomjesečnome kućome pritvoru”, tamošnjoj jerarhiji odobreno da „moskovski sabor ima pravo da postavlja svojega patrijarha”, prvi je bio Jov; uz važan uslov, zapisan u jednoj od gramota: da Moskovska patrijaršija uvijek u diptihu pominje Vaseljenskoga Patrijarha i smatra ga svojom „glavom i početkom” — što od kraja 2018. do danas nije slučaj, čak Rusi najavljuju da će patrijarha Vartolomeja na proljeće proglasiti „nekanonskim”!

Pentrahija na sinaksisu 12. februara 1593. u Carigradu, a u prisustvu ruskoga poslanika G. Afanasjeva i — ponavljam — ne bez kontroverzi, priznaje utvrđivanja patrijaršije u Rusiji i 5. mjesto moskovskoga patrijarha u sveštenome diptihu; no, svejedno, tu se ne pominje nikakva ruska autokefalija.

Uostalom, od 787. godine do danas nije održan novi, po redosljedu VIII Vaseljenski sabor — a Vaseljenski sabor je najviša ovozemaljska vlast u Istočno-pravoslavnoj Crkvi — koji bi na kanonski način, de iure i „vo vjek vjeka”, potvrdio tu samo faktički odobrenu rusku autokefaliju; pa se, baš kao i autokefalije svih u novija vremena ustrojenih pomjesnih crkava, uključujući i one kojima je Vaseljenska patrijaršija izdala tomose, do daljnjega, i ruska autokefalija smatra privremenom; i moguće je opozvati.

U sličnoj, „do dalajnjega” situaciji, kao ruska, nalazi se i srpska (SPC) autokefalija — Amfilohije Radović je o tome svojevremeno pričao, doduše, na izvjesnome skupu u Srbiji, a ne za široke narodne mase u Crnoj Gori. Opširnije i na linkovima ispod…