Patrijarh optužio arhiepiskopa za sablazan, kanonske i druge prestupe

Priredio: V.J.

Patrijarh Teofil III Jerusalimski (lijevo na slici) intervenisao je u vezi s tekućom krizom u pravoslavnoj Svetoj Katarini na Sinaju u Egiptu, najstarijem kontinuirano naseljenom hrišćanskom manastiru na svijetu. Teofil je izdao dva oštro formulisana saopštenja u kojima proziva igumana manastira, arhiepiskopa Damjana Sinajskoga (desno na slici), koji je član episkopata Jerusalimske patrijaršije, za skandal koji potresa ovu drevnu svetinju.

Kako smo izvještavali (vidi linkove u tekstu), veći dio monaha iz sinajske bratije, koji su grkofoni, pobunio se protiv Damjana, Grka, tražeći njegovu smjenu, nakon čega su nasilno izbačeni iz manastira; na drugoj strani, arhiepiskop se žalio putem medija da je napadnut i pretučen od monaha „pučista” kada je noću sa svojim saradnicima stigao u manastir.

Manastir se nalazi na južnom dijelu Sinajskoga poluostrva, oko dva sata hoda od vrha istoimene planine, na kojoj je — prema jevrejskoj, hrišćanskoj i muslimanskoj tradiciji — Bog dao Mojsiju ploče Zakona s Deset zapovijesti. Sagrađen između 548. i 565. godine po naređenju vizantijskoga cara Justinijana I, manastir na Sinaju sada djeluje u okviru Jerusalimske patrijaršije — ali pod jedinstvenim AUTONOMNIM STATUSOM.

U Svetoj Katarini je najstarija biblioteka na svijetu koja neprekidno radi, sa jedinstvenim ili izuzetno rijetkim djelima, kao i vjerovatno najveća zbirka drevnih hrišćanskih ikona, sa najranijim poznatim prikazom Isusa kao Hrista Pantokratora.

Sinajska arhiepiskopija, sa Svetom Katarinom kao katedrom, tokom 19. vijeka u sveštenim diptisima Vaseljenske patrijaršije je uz MITROPOLIJU CETINJSKU - CRNOGORSKU PRAVOSLAVNU CRKVU — u statusu autokefalne jurisdikcije.

U danima koji su prethodili nasilnim scenama na Sinaju, tročlana komisija Jerusalimske patrijaršije se sastala i sa igumanom-arhiepiskopom Damjanom i sa neistomišljenim monasima, prvo u Atini, a docnije u manastiru, da bi procijenila situaciju — koja je u međuvremenu eskalirala.

Iako jerusalimski patrijarh nema ovlašćenje da izdaje obavezujuće direktive o unutrašnjem upravljanju autonomnim manastirom, on ima pravo da pozove arhiepiskopa Damjana da se pojavi u Jerusalimu, pred Sinodom Patrijaršije, kako bi pružio objašnjenje nedavnih događaja.

U prvom od saopštenja Teofila, koje je pod egidom Jerusalimske patrijaršije juče, 3. septembra, objavljeno na zvaničnome sajtu (jerusalem-patriarchate.info), navedeno je:

„Jerusalimska patrijaršija, u okviru svoje kanonske jurisdikcije, prihvativši molbe koje su u julu tekuće godine podnijeli i arhiepiskop Sinaja i oci (monasi) svetoga manastira Sinaj, a takođe i s obzirom na trenutne okolnosti izuzetne težine, koje skandalizuju vjerno tijelo Crkve i stvaraju brojne probleme za pravilno funkcionisanje manastira, ovim nalaže njegovom preosveštenstvu arhiepiskopu Damjanu Sinajskom da otvori kapije manastira i da preduzme sve neophodne inicijative, kako bi se svi pojedinci koji ne pripadaju sinajskoj monaškoj bratiji odmah i učtivo uklonili”.

„Dalje, njegovo preosveštenstvo je pozvano da svrne u Jerusalim, budući da je episkop 24. episkopske katedre Jerusalimske patrijaršije, a prema drevnom Taktikonu, kako bi pružio dodatna objašnjenja u vezi sa događajima koji su se odigrali. Sinajska bratija, pak, poziva se da ostane smirena, da se vrne u manastir i da obezbijedi njegovo uredno funkcionisanje s obzirom na predstojeći razvoj događaja”.

U drugom pismu, koje je takođe juče predstavljeno u javnosti, ali nosi datum 21. avgust 2025. godine, patrijarh Teofil se lično obraća arhiepiskopu Damjanu. Teofil „podśeća” arhiepiskopa Damjana da je on dio episkopata Jerusalimske patrijaršije, poziva ga da se pojavi pred Sinodom u Jerusalimu — i unaprijed mu izriče presudu zbog „kanonskih i drugih prestupa” i za „sablazan”!

Patrijarško pismo Teofila objavljujemo u cjelini:

„Njegovom preosveštenstvu arhiepiskopu sinajskom, faranskom i raitskom, arhiepiskopu Damjanu - Ljubljeni brate u Gospodu i saslužitelju našega smirenja, svetoga zagrljaja u Isusu Hristu.

- Sa dubokom tugom, ali i iz naše odgovornosti u Gospodu za čuvanje institucija koje su nam predali naši oci, kako kaže božanstveni Pavle, ‘stojte i držite se čvrsto predanja kojima ste naučeni’ (2. Solunjanima 2:15), ovim patrijarškim pismom saopštavamo vam, najsvetiji brate, o događajima koji se dešavaju na Sinaju, a koji ožalošćuju i sablažnjavaju Crkvu. Naša skromnost, izražavajuci Sveti i Svešteni Sinod Jerusalimske patrijaršije, čiji ste episkop i od koje ste primili treci stepen sveštenstva, uzimajuci u obzir kanonske i druge prestupe u koje ste upali, i sablazan koju su oni prouzrokovali kako ocima sv. manastira Sinaja, tako i punoci Tijela Hristovog, odnosno Crkve, POZIVA vas u Jerusalim, da se pojavite i budete izvinjeni pred vanredni sabranjem u poneđeljak, 26. avgusta / 8. septembra tekuce godine, na zasijedanje Sinoda. Da bismo izbjegli dalji skandal i radi smirivanja nepravedno proćeranih otaca iz sv. manastira, drugim sredstvima i intervencijama, naređujemo vam da otvorite kapije ovoga i da smjesta otpuštite svaku osobu koja se nezakonito nastanila i izaziva skandal i nemire. Očekujući vaš hitni pristanak i, u duhu ljubavi, vaš dolazak u śedište Patrijaršije, ostajemo uz svu milost iz Presvetog i Životvornog Groba.

- U Svetom gradu Jerusalimu, 21. avgusta 2025. godine. Sa našim patrijarškim blagoslovom, TEOFIL III”.

Teofil III Jerusalimski, etnički Grk, poznat je po proruskim stavovima i oponiranju Vaseljenskoj patrijaršiji u vezi s priznanjem autokefalije Pravoslavne crkve Ukrajine.

„Antena M” je ranije prenijela ocjene i fakte da skandal na Sinaju prevazilazi okvire jurisdikcije Jerusalimske patrijaršije. Jer, Sinod Vaseljenske patrijaršije, još 29. avgusta — ispostavilo se suprotno Jerusalimskoj patrijaršiji — izražava podršku upravo arhiepiskopu Damjanu:

„Tokom čitanja pisma arhiepiskopa Damjana Sinajskog, Vaseljenska patrijaršija je izrazila punu podršku njemu, priznajući ga za legitimnog i kanonskog arhiepiskopa i igumana, istovremeno potvrđujući vijekovni status svetoga manastira Sinaj”.

Kompleksnost zbivanja na Sinaju ogleda se i u tome da je 28. maja 2025. godine, samo 18 dana nakon pośete Grčkoj egipatskoga predśednika Abdela Fataha el-Sisija, tokom koje se egipatsko rukovodstvo obavezalo da će zaštititi karakter i funkcionisanje manastira i osigurati njegova prava i pravni status, Apelacioni sud Egipta presudio da vlasništvo nad manastirom i njegovom imovinom sada pripada egipatskoj državi, iako će monasi zadržati pravo da koriste prostorije u vjerske svrhe, ali pod državnim nadzorom.

Udaljena, nenaseljena zemljišta i imanja manastira na jugu Sinajskoga poluostrva, prešla su u vlasništvo egipatske države. Vjeruje se da je ova odluka donijeta kao dio plana egipatske vlade za turistički razvoj područja, izgradnju hotelâ sa pet zvjezdica, pansiona i nove infrastrukture sa ciljem privlačenja 30 miliona turista do 2028. godine.

Početkom juna, grčki ministar vanjskih poslova Jorgos Gerapetritis, nakon sastanka u Kairu sa svojim egipatskim kolegom, Badrom Abdelatijem, izjavio je da je razmatrano i pitanje Sinajskog manastira: „Složili smo se da u neposrednoj budućnosti radimo na obezbjeđivanju prava manastira, kao i njegovog pravnog oblika i identiteta”. Takođe je istakao da je dobio uvjeravanja da „kontinuitet i bogoslužni grčko-pravoslavni karakter manastira, karakteristika vjerske tolerancije, ali i poštovanja vjerskih prava koje je Egipat uvek pokazivao, neće biti narušeni“. Međutim, oba ministra su izbjegla da budu jasnija po pitanju vlasništva.

Nakon toga, parlament Republike Grčke je 5. avgusta usvojio zakon od 20 članova, uključujući paragrafe koji, ako se uzme u obzir jasna odluka Apelacionog suda Egipta, postavljaju pitanja o tome ko će na kraju biti pravno odgovoran za upravljanje manastirom i njegovim blagom.

Portal na grčkome, „Newsbomb”, procijenio je „da je Sinaj postao polje institucionalne konfrontacije sa međunarodnim implikacijama”.

„Παραπολιτικά”, takođe portal na grčkome jeziku, pisao je: „Nije slučajno da situaciju maksimalno iskorišćavaju ne samo ekstremističke snage u Egiptu, već i moćni faktori koji utiču na dešavanja unutar Jerusalimske patrijaršije. Moskovska patrijaršija nastoji da poveća svoj uticaj. Kako crkveni krugovi pojašnjavaju, jedina nadležnost koju jerusalimski patrijarh ima u Sinajskom manastiru jeste da izvrši rukopoloženje novoga igumana. Težnja patrijarha Teofila posljednjih godina da preuzme veću ulogu u onome što se dešava u Sinajskom manastiru je očigledna i često je izazivala reakciju egipatske vlade i Vaseljenske patrijaršije”.

„Važan faktor koji igra katalitičku ulogu u učvršćivanju ostanka gospodina Damjana na čelu manastira Sinaj su veoma dobri lični odnosi koje on održava sa egipatskim predśednikom Al-Sisijem. Ipak, postupci za zaključivanje sporazuma između države Egipat i manastira Sinaj, koji će dati pravni status manastiru i odrediti njegov vlasnički status, nakon vijekova neaktivnosti, još traju”, navodi „Παραπολιτικά”.