Ne kradi, ne svjedoči lažno, ne poželi tuđe… (1)

Piše: Vladimir Jovanović

„Ne kradi"!

„Ne svjedoči lažno na bližnjega svoga"!

„Ne poželi ništa što je tuđe"!

U pripremi „terena” za ustoličenje Joanikija Mićovića u Cetinjskome manastiru preplavljen je od srpskih političara i sveštenika Crkve Srbije medijski prostor bujicom laži, s krajnjom namjerom da se otme i ukrade od bližnjega svoga.

Na nekim od markantnijih premijera, suprotstavljamo im provjerljive istorijske činjenice i dokumente – kao i komenatre iz pera najuglednijih njihovih istoričara…

PRAVOSLAVLJE U DUKLJANSKOM KRALJEVSTVU

U poznatome odgovoru, koji je sa crkveno-narodnoga sabora pravoslavnih Crnogoraca 3. jula 1804. održan ispred Cetinjskoga manastira, kada su odbačeni pokušaji da se Crnogorska pravoslavna crkva potčini Ruskoj, navodi se, između ostaloga, u potpisnome od glavarâ aktu:

„Sljedovateljno je sâm naš Gospodin Mitropolit ostao po sebi u ovdašnjoj Crkvi u NEZAVISIMOSTI ikakvoj vlasti, kao drugi arhijereji. I od NAJSTARIJEGA VREMENA VJERU HRISTIJANSKU nijesmo od Rusa, nego OD GRKA PRIMILI” (Milorad Medaković, „Povjestnica Crne Gore od najstarijeg vremena do 1830”, Zemun, 1850).

Pravoslavlje, makar u enklavama, egzistiralo je na starocrnogorskim prostorima i prije nego je nezavisno Dukljansko kraljevstvo krajem 12. vijeka osvojeno od strane Raške (Srbije) Nemanjića.

Nakon Velikoga raskola 1054. godine, kada se Crkva podijelila na Istočno-pravoslavnu i Zapadno-katoličku, na našim prostorima je imala jurisdikciju i pravoslavna Ohridska arhiepiskopija – vjerni sin joj je u daljoj prošlosti i Sveti Jovan Vladimir Dukljanski, prvi crnogorski svetitelj.

Osim toga, bilo je, docnije, u pretežno katoličkome Dukljanskome kraljevstvu – pravoslavnih, uključujući pravoslavne Grke.

Konkretan dokaz o prisustvu i pravoslavnih i Grka kod nas iz toga perioda nalazimo, na primjer, u crkvi Rize Bogorodičine u Bijeloj kod Herceg-Novoga, koja je najstariji spomenik monumentalnoga zidnoga slikarstva u Boki Kotorskoj.

Danas je od te drevne crkve ostala samo apsida, neobična oblika, uska i duboka; a u njoj je, iako oštećen, ispod Hristosa – Agneca u srednjoj niši, portret episkopa Danila, nastao najaksnije krajem 12. vijeka, te natpis na grčkome: EГCEBIC ХРIСТIANOС ДАNІНА О ЕПІСКОПОС.

Srpski akademik Vojislav J. Đurić opravdano smatra da je u Bijeloj postojala arhijerejska pravoslavna katedra – episkopa Danila, koja je pripadala Dračkoj mitropoliji Ohridske arhiepiskopije („Vizantijske freske u Jugoslaviji”, 1974, 29).

A opisujući varvarski pohod svoga oca na Dukljansko kraljevstvo, Stefan Prvovenčani je zapisao da Nemanja „ISTREBI GRČKO IME, da se nikako ne pominje ime njihovo u toj oblasti” (Milivoje M. Bašić, „Iz stare srpske književnosti”, Beograd, 1926, 177).

Dakle, pravoslavne dijaceze su na ovim prostorim postojale i prije nego su Rašani (Srbi) okupirali Dukljansko kraljevstvo…

BESMISLICA O OSAM VIJEKOVA SRPSKE AUTOKEFALIJE

Do danas nije objavljen tomos, diptih ili kakav drugi podoban akt da je Rastko Nemanjić, kanonizovan kao Sveti Sava Srpski, dobio oko 1219. ili približno tada, ili ikada od Vaseljenske-Majke Crkve crkvenu nezvisnost – autokefalju.

Sava je nesumljivo, ne zna se tačno koje godine, hirotonisan u Nikeji od Vaseljenskoga Patrijarha za arhijereja, a po odobrenju vizantijskoga cara Teodora I Laskarisa. Ali, pobogu, hirotonija nije autokefalija!

Sava je u Nikeji, a tu su privremeno izbjegli i Patrijarh („Nikejska patrijaršija”) i car Teodor I, dobio izvjesnu crkvenu samoupravu, Raška je u izuzeta iz nadležnosti Ohridske arhiepiskopije; ali je pravoslavna sprska jurisdikcija, sa naknadno formiranom katedrom u Žiči, ili docnije u Peći, do 1459. pa opet pod Turcima od 1557. do 1766, odnosno od 1831-1832. u Beogradu, uvijek ostala, čak do 1879. godine u manjem ili većem stepenu samouprave ili autonomije jerarhijski podređena Vaseljnskoj-Majci Crkvi, a u nekim periodima Ohridskoj arhiepiskopiji.

Te ili slične činjenice jako dobro su poznate klasičnoj srpskoj istoriografiji. Teze da je Sveti Sava autokefalni poglavar su novijega datuma i dio su brutalne propagande Srbije, a ne plod ozbiljne istoriografije koja se zasniva na provjerljivim dokazima.

Srbija (Raška) je, nakon crkvenoga raskola, oko dva vijeka podređena pravoslavnoj Ohridskoj arhiepiskopiji u okviru eparhijâ Raške, Lipljanske i Prizrenske.

Srpski akademik i univerzitetski profesor, Stanoje Stanojević, pisao je kako je Vaseljenski Patrijarh „imao puno razloga da pristane na carev zahtev, da ispuni Savinu molbu i želju, pa da posveti za Srbiju arhiepiskopa, jedno, što su time, i on i Crkva, kojoj je on stajao na čelu, mnogo dobivali, jer se time činom isticala NJEGOVA [PATRIJARHOVA] VLAST NAD SRPSKOM CRKVOM i time širila jurisdikcija Nikejske patrijaršije na račun Ohridske arhiepiskopije” („Sveti Sava”, Beograd, 1935, 45).

Akademik dr Janko Šafarik dostavio je Društvu srbske slovesnosti, preteči SANU, referat o rezultatima svojih istraživanja u arhivu Vaseljenske Majke-Crkve, a objavljen je 1855. u Beogradu.

Šafarik nije mogao da pronađe ikakav akt koji bi posvjedočio „svetosavsku” srednjovjekovnu autokefaliju, niti akt cara Dušana o uzdizanju Žičke ili Pećke arhiepiskopije u rang „patrijaršije”, tj. autokefalije. O tome rezimira:

„Mi NEMAMO podobnog akta, kojim je Sveti Sava postao samostalnim arhiepiskopom, ili, kojim je pod carem Dušanom ustanovljena srbska patrijršija” („Građa za srbsku istoriju“, GSUD, br. 7, Beograd, 1855, 174).

Ti akti, od Šafarika, do danas, nijesu pronađeni. Zašto?

Zato što Sava nije dobio autokefaliju; a samovoljno i nekanonsko „uzdizanje” Dušanovo crkvene jurisdikcije u stepen „patrijaršije” (autokefalije) u Skoplju iz 1346. ne samo da od Vaseljenske-Majke Crkve nije priznato, nego je na Srbe upravo zbog toga iz Carigrada bačena anatema – prokletstvo!….

Nemoguće je i danas opovrgnuti zaključak učenoga arhimandrita dr Dimitrija Ruvarca, srpskoga akademika, upravnika Patrijaršijske biblioteke Sremskih Karlovaca, koji 1904. piše:

„Prvo i prvo, do sada nije nigde štampana gramata, kojom bi se potvrdilo, KO je i KADA je Sv. Savu proizveo za srpskog arhiepiskopa i na kom osnovu, a tek je tak[v]a GRAMATA MORALA BITI IZDANA I TAKO VAŽAN AKT NE BI SE MOGAO IZGUBITI. Stoga se ne zna pozitivno koje je godine, a da ne spomenemo meseca i dana, proizveden Sv. Sava za srpskog arhiepiskopa, kao ni ime dotičnog patrijarha koji ga je proizveo…” („O ukinuću Pećke patrijaršije i njenom nasleđu (1)”, „Srpski Sion”, br. 10, Sremski Karlovci, 1904, 266).

Naime, najranije vijesti o Savinom posvećenju za arhijereja i vjerovatnom dobijanju izvjesne samouprave – ali ne i autokefalije – donose njegovi biografi (hagiografi). I to sa zakašnjenjem: prvo žitije je nastalo približno dvije decenije poslije 1236, godine Savina upokojenja. Domentijan žitije piše oko 1253, pa mu spise poslije 1290. „prerađuje” drugi autor; a onda, najmanje vijek docnije (između 1320. i 1330. godine) i Teodosije.

Ali, Domentijan i Teodosije NE POMINJU AUTOKEFALIJU.

U svojim su spisima ostavili i zbrku u datiranju kada se desila Savina hirotonija. Jedan od njih piše o 14 godina koje je Sava proveo kao arhiepiskop; to bi značilo, s obirom na to da je 1233. (ili 1234) iz nekih razloga Sava odstupio sa trona samoupravne Žičke arhiepiskopije, da je hirotonisan 1219. ili 1220. Tada je Vaseljenski Patrijarh Manojlo Sarantin. Drugi hagiograf, međutim, izričito tvrdi da je Savu za arhijereja rukopoložio German II, za koga je provjerljivo da je patrijarh postao tek 29. juna 1222. godine, tj. da on u svojstvu patrijarha 1219. nije Savu mogao rukopoložiti!

Živorad Janković, istoričar, piše:

„Sve dok se ne reši pitanje (ne) pravilnog pomena, odnosno odsustva pravilnog pomena (zavisi kako ko gleda) ova dva jerarha [patrijarhâ Manojla i Germana II] kod srpskih biografa, ne može se smatrati da je problem nastanka Srpske crkve ni približno rešen” („Povodom hirotonije Svetoga Save”, „Sabornost”, br. 7, Požarevac, 2013, 178).

Dimitrije Ruvarac, povodom Savina boravka u Nikeji i tvrdnji da je tamo „rukopoložen za arhiepiskopa”, tačno uočava da crkvena pravila ne poznaju hirotoniju za arhiepiskopa, već samo instalaciju episkopa, tj. proglašenje u taj episkopski stepen. Ali, ni tu instalaciju nije obavio tadašnji vladar Srbije Stefan Prvovenčani – nego vizantijski car Teodor I Laskaris.

U najboljem slučaju, Srbi su, zahvaljujući Savi, dobili pravo da svoje arhijereje ubuduće rukopolažu sâmi, ali su ostali pod omoforom Vaseljenske-Majke Crkve. Najznačajnije ograničenje, primjećuje 1928. i vizantolog, akademik dr Dragutin Anastasijević, jeste da su za svaku od vladičanskih hirotonija ponaosob Srbi morali tražiti i dobiti blagoslov od Vaseljenskoga Patrijarha („Nikejsko carstvo”, „Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-sločvenačka”, III, Zagreb 1928, 67).

Srpski crkveni istoričar, Svetozar Niketić, još 1870. zaključuje:

„Premda se Srpska crkva još od Sv. Save smatrala kao nezavisna, opet su arhijepiskopi njeni, izabrani saborom srpskih jerarha, UTVRĐIVANI BILI U TOM ZVANJU od Carigradskog Patrijarha” („Istorijski razvitak srpske crkve“, GSUD, br. 27, Beograd, 1870, 151).

„I tako je Sv. Sava, sin velikog župana Stevana Nemanje, kao što vidimo ustanovitelj srpske arhijepiskopije i jerarhije”, pisao je 1885. godine već citirani dr Dimitrije Ruvarac, „koje se POTČINJENOST spram Carigradskog Patrijarha u tom sastojala, da se njemu MORALO dostavljati, kad je ko postao srpskim arhijepiskopom, da su srpski arhijepiskopi kad služe MORALI spominjati Carigradskog Patrijarha, i da se Carigradski Patrijarh smatrao kao NAČELNA GLAVA Pravoslavne crkve kod srpskog naroda” („Ko je naslednik srpske pećke patrijaršije... Istorično-kritična crta”, GSUD, br. 62, Beograd, 1885, 135).

Ni Domentijan ni Teodosije, dakle, ne pominju nikakvu autokefaliju. I kada Vaseljenski Patrijarh izdaje Savi, prema žitiju, gramatu o arhiepiskopstvu, u njoj je napisao: da Sava treba da upravlja „srpskim i POMORSKIM zemljama“, a „što je OBLAST MOGA SVETITELJSTVA pravovjerne hrišćanske vjere, da ima oblast PO MOME NAČINU” i „KAO ŠTO MENE da i njega slušate svi”.

Navedene patrijarhove formulacije, iz stvarne ili izmišljene gramate, jasan su dokaz da crkvenoj jurisdikciji u Raškoj (Srbiji) nije priznat status autokefalije, već jedan oblik samouprave, ostajući pod zavisnošću Vaseljenske-Majke Crkve, a u nekim periodima i Ohridske arhiepiskopije.

Da srednjovjekovna ili Nemanjićka Srbija, sa crkvenim katedrama u Žiči i-ili Peći, nije imala nikakvu autokefaliju, neopozivo, saglasno i saborno su 1531. godine, napismeno, posvjedočile sve četiri ondašnje svete patrijaršije – Vaseljenska, Aleksandrijska, Antiohijska i Jerusalimska.

Citiram saborski akt četiri drevne patrijaršije:

„PEĆ I CIJELA SRPSKA OBLAST SE NALAZI POD RUKOM SVJATJEJŠEGA ARHIEPISKOPA OHRIDSKOGA, kako su se I ODUVIJEK DO SADA POTČINJAVALI NJOJ, i ko odsad zaželi praviti o tome kakvu smutnju, takav, kogođ bio, od Boga Svedržitelja da bude odlučen i bez blagoslova i za svoj vijek i u budućnosti, i neka bude u zajednici sa Judom izdajnikom”.

O tome opširnije u śutrašnjem nastavku.

U međuvremenu, na donjim linkovima, pročitajte o prilikama u Zeti (Crnoj Gori) Crnojevića, kada je 6. septembra 1455. u manastiru Svetoga Nikole na Vranjini započeo i na dan Sabora 70 Svetih apostola 4. januara 1485. u noosagrađenome Cetinjskome manastiru Roždestva presvete Bogorodice okončan proces ustrojavanja naše Svete autokefalne Mitropolije – Crnogorske pravoslavne crkve…

(Nastavlja se)