"Hamlet" stilizovan slikom crnogorskog krša, urvina i ambisa

Piše: Dragan Koprivica

Da se CNP konačno vraća sebi i matičnom izrazu najbolji dokaz je premijera „Hamleta“ 4. juna na velikoj sceni Nacionalnog teatra.

Nakon gostovanja izvikanih reditelja iz regiona, koji su scenu CNP-a zasipali ovještalim čitanjima poznatih komada, najčešće obnavljajući svoje već urađene režije, ovog puta smo imali lijepu priliku da vidimo „Hamleta“ s našim domaćim pečatom, sa novim scenskim čitanjem klasičnog teksta, u viziji naše rediteljke, Ane Vukotić, koja je u svom zadatku višestruko uspjela.

Komadi reditelja sa strane nijesu mogli imati naš nacionalni i duhovni pečat, jer su ispisivali svoje pozorišne znakove i matrice, daleke od našeg duhovnog miljea, pritom najčešće u ravni već viđenog, pa je brisanje granica u umjetnosti bivalo deplasirano.

Za budućnost našeg teatra od posebnog značaja je da se na njegovoj sceni dominantno ogledaju reditelji sa našeg kulturnog tla, koji u sebi nose ovdašnje duhovne obrasce i originalne matrice, a ne gostujući, uvjereni da našu “neznavenu” publiku mogu zasjeniti nečim što je ona, u stvari, već odavno i vidjela i prevazišla.

„Hamlet“ Ane Vukotić je višestruko naslojen arhetipskim slikama upravo sa našeg tla, simbolima našeg geografskog miljea, uz više ukomponovanih znakova koji gledaocu daju priliku da bude aktivan sudionik scenskog dešavanja, da prepozna scenske simbole matičnog duhovnog miljea.

U duhu meridijana kojem pripada, rediteljka je Šekspirovu priču prefinjeno i inovativno locirala scenografijom, stilizovanom slikom crnogorskog krša, urvina i ambisa, u kojima obitava čovjek naših brda kao u svom prirodnom okruženju. Kao dodatni momenat uvela je i efekte rotacione scene, lucidno prikazujući tektonske poremećaje, pomjeranje tla i rušilačku snagu stihije, metaforički ukazujući na lomove i potrese u dušama Šekspirovih junaka. Pritom ih je smjestila na kosu ravan, kao anticipaciju klizanja sociuma u nepovrat, u provaliju i podzemni svijet, koji prijeti Šekspirovim junacima, kao i nama samima danas.

Od stilizovanog krševitog tla s provalijama Ana Vukotić pravi i lavirint, u kojem se, po njenoj viziji, Šekspirovi junaci promeću kao izgubljene duše tražeći odgovore na pitanje „biti ili ne biti“. Na ovaj način, elemenatima scenografije rediteljka „locira“ dramu na naše duhovno i geografsko tlo, uz cio krug pitanja oko kojih se radnja razvija, a jedno od krucijalnih je traganje za izgubljenim vremenom i smislom postojanja. Uz ovo, od posebnog značaja je što su likovi iz klasičnog prebačeni u alternativni izraz i poetiku alternativnog teatra, u kojem se glumci CNP-a i inače uvijek izvrsno snalaze.

Ana Vukotić je hrabro odbacila dosadašnja čitanja Šekspirovog „Hamleta“, poznate i ovještale klišee, i ispričala svoju rediteljsku priču ne uz male rizike. Ali pokazujući da se Šekspir može učitati i novim, provokativnim rediteljskim rukopisom. Klasično štivo joj je tako poslužilo kao polazišna tačka za maštovite fantazmagorične slike o junacima, izbačenim na hridi, daleko od ravne Danske. A time smo dobili originalan pomak, scensko „bliženje“ „Hamleta“ našem krajoliku. Kako je komad tekao, sticao se i snažan utisak da rediteljka pravi nadahnute asocijacije i na kameno doba i pećinske ljude, koji u planinskim vrletima, skačući preko ambisa sa stijene na stijenu, na prapočetku ljudskog roda imaju pravo i sposobnosti da postavljaju krucijalna pitanja o svrsi ljudske zajednice i smislu življenja.

Na kraju komada rediteljka vješto koristi i naduvavanje plastičnih plahti, u ravni simbola, govoreći scenskim jezikom, metaforično, o prenapregnutosti psihe, koja se enormno i kancerogeno širi do pucanja i duševnih lomova.

Kroz ovakve rediteljske pomake Ana Vukotić se s pravom odbranila i od dominacije štiva, i zalaženja u literarni teatar, polazeći od aksioma da pozorišni ugođaj predstavlja spoj harmonično povezanih elemenata, teksta, režije, glume, scenografije, mizanscena, muzičkih i svjetlosnih efekata, kostima...

Nakon odgledane premijere stiče se pozitivan dojam da je riječ o upravo našem čitanju „Hamleta“, o vizuri prijemčivoj našoj, ali i ne samo našoj publici. Tako smo dobili moderno čitanje Šekspira u ravni naše duhovnosti i poimanja teatra, uz maštovita rješenja reditelja, koji je upravo iz Crne Gore, i koji je ponudio svoju viziju čitanja Šekspira. Zato sad imamo predstavu u CNP-u koja ne odiše tuđom rediteljskom rukom, nego našim autohtonim pristupom.

Alternativno, moderno izvođenje klasičnog štiva po rediteljskom rukopisu Ane Vukotić, uz sve rizike oko prihvatanja kod publike, navikle na klasični teatar, predstavlja zato zrak svjetla u stereotipima stranih reditelja, koji su se mijenjali u našem Nacionalnom teatru.

Vukotićeva se izborila za svoje pravo da režija ne bude “prateći vokal” u ukupnom scenskom dešavanju, ali je ujednačeni ansambl CNP-a imao i dovoljno prostora za igru i nadigravanja na otvorenoj sceni, te smo vidjeli čitavu seriju glumačkih ogledanja. Stoga bi zbog koherentnog ansambla i kolektivnih dometa možda bilo i nezahvalno izdvajati pojedinačne role, te je najrealniji zaključak da su svi glumci zadatke ispunili perfektno i po zahtjevima rediteljke. Glavnu ulogu igra Momčilo Otašević, a u ostalim se pojavljuju Dejan Ivanić, Ana Vujošević, Ana Vučković, Zoran Vujović, Petar Burić, Aleksandar Radulović, Dušan Kovačević, Petar Novaković, Aleksandar Gavranić, Jelena Minić i Sonja Vukićević. Autoru ovog prikaza ostaje jedino žal što u projektu svoje mjesto nije našla i danas sigurno najveća glumica našeg Nacionalnog teatra, Nada Vukčević, sa njenim osobenim nervom za poetiku alternativnog teatra.

Ana Vukotić pravi određene pomake i na mikroplanu, na primjer, kroz svoja viđenja korijena Hamletove buke i bijesa. Tako jedna scena sa glavnim junakom i majkom direktno govori o prisustvu Edipovog kompleksa, što je rediteljka fino dozirala i stilizovala izbjegavajući elemente lascivnosti.

U svakom slučaju, sinergija rediteljskog i glumačkog izraza, uz nesumnjiv dramaturški učinak Boža Koprivice, uz scenografiju (Numen + Vanja Magić), kostime (Leo Kulaš, asisentkinja Lina Leković), koreografiju (Sonja Vukićević), uz kompozitorski učinak (Rambo Amadeus & digital Mandrack), dizajn svjetla i projekciju (Ivan Lušičić Liik i Milomir Malović), uz učinke prevodioca, Zorana Paunovića, i lektora, Jelene Šušanj, kao i izvršne produkcije (Nela Otašević), uz poslove na organizaciji projekta (Vukosava Tomović), sve ovo ide u prilog ocjeni da je u CNP-u napravljen ozbiljan i kvalitetan dramski projekat, kojem slijede brojna izvođenja, kao i nastupi na festivalima.

Ovog puta komad će nositi konkretno naš pečat po mnogo čemu, osobito zbog rediteljskih rješenja Ane Vukotić, i na taj način nas autentično predstavljati i u drugim kulturnim sredinama. Sve navedeno omogućilo je brojnoj publici u CNP-u da na premijeri u prepunoj sali osjeti snažan i višestruk scenski ugođaj koji traje. Hvale vrijedan je i podatak da su sve sljedeće reprize unaprijed odavno rasprodate.   

Ovaj ozbiljno urađeni projekat CNP-a ne treba da čudi tim prije što je Ani Vukotić dosad već dodijeljen značajan broj uglednih priznanja: za “Don Žuana” u Rijeci Specijalna nagrada “Veljko Maričić” za savremeno čitanje dramske klasike, za istu predstavu i nagrada “Ardalion” za najbolju režiju (Festival u Užicu, 2010) uz još dvije nagrade za isti projekat. “Smrtni grijesi” na prvom festivalu crnogorskog teatra (2007) proglašeni su za najbolju predstavu, a Vukotićevoj dodijeljena nagrada za najbolju režiju, uz još neka priznanja za isti projekat (nagrada CNP-a i druge); za komad “The Beauty Queen” na “Slavija festu” 2005. u Beogradu dobila je i nagradu “Don Kihot” za najbolju predstavu u cjelini, itd.

Kurioziteta radi, uz sve ovo, treba navesti činjenicu da je Ana Vukotić, kao zaposleni reditelj u CNP-u od 2002. godine, u svojoj matičnoj kući, za skoro dvije decenije, dobila zeleno svjetlo da režira, slovom i brojem, svega šest predstava!

 Sadašnjoj Upravi CNP-a tim prije treba čestitati na značajnijem uključivanju domaćih reditelja, prvo izvrsnog Gorana Bulajića, a sad i Ane Vukotić, jer su ranije do neukusa favorizovani strani reditelji, pa je mnogo toga ličilo i na klasične tezge bez pokrića. A domaće snage bivale na redovnom stend-baju odavde do vječnosti.