CRNOGORSKA NACIJA na Krusima, 1796. godina

Piše: Vladimir Jovanović

„Sa Nebesa je bilo suđeno da mala, ali žestoka NACIJA CRNOGORACA (piccola Nazione, ma agguerrita dei Montenegrini) zna da hrabrost i jedinstvo umova pod mudrim vođstvom vrijede mnogo više od opsežnih snaga loše usmjerenih i još gore vođenih”.

Tako blistavu vojničku odbrambenu pobjedu Crnogoraca 22. septembra 1796. na Krusima opisuje „Istorija godine MDCCXCVII”, štampana 1797. u Veneciji (str. 69-74).

Predvođeni mitropolitom Petrom I Petrovićem-Njegošem, Crnogorci su ubili pašu Mahmuta Bušatliju iz Skadra — guvernera (mutasarifa) Albanije koji se od Sultana odmetnuo. Jedanaest godina ranije (1785), Mahmut se u pohodu na Crnu Goru probio do Cetinja i spalio Manastir.

U „Istoriji godine MDCCXCVII” piše se o najvažnijim događajima tokom 1796. širom Evrope. Jedan od njih je Bitka na Krusima, koja se odigrala u Lješanskoj nahiji, blizu Podgorice. Dva mjeseca ranije, Crnogorci su na Martinićima takođe porazili Mahmutovu vojsku.

Za vladiku Petra, „Istorija godine MDCCXCVII” navodi da je, po tadašnjoj terminologiji na prostorima Italije, „grčki šizmatik” (Vescovo Greco scismatico), tj. pravoslavni Vladika Crne Gore (Vescovo di Montenegro), i dodaje:

„Primjer onih episkopa, koji su u Krstaškim ratovima opasali mač i obukli haubek [vrsta oklopa, prim], obnavlja Monsignor di Montenegro”.

U kritičnoj fazi bitke, činilo se da će Mahmutova vojska možda nadvladati, ali se to nije desilo, jer je Crnogorce do trijumfa dovela neposredna Vladičina komanda za pokrete i završne juriše, doslovno „razbivši neprijatelja”:

„…ma diretti i Montenegrini dal Vescovo con regolari movimenti, e con ordinati assalti, giunsero a porre in rotta il Nemico…”

„Crnogorcima je zapalo ukrotiti ponos slavnoga Paše (Bassà)”, izvještava se u nastavku, „a njihovom grčkom Vladiki Porta je dužna da povrati evropske granice. Da bismo bolje razumjeli ovu važnu činjenicu, potrebno je pratiti uzroke”.

„Zloćudnost Mahmuta raspirivala je zavist prema miru koji su uživali ti narodi; žestoka gordost, učinila ga je netolerantnim prema poštovanju njemu suśednoga, NEZAVISNOGA NARODA (Popolo indipendente); a ujedno to je izazvalo sumnje koje su rasplamsale vojnički genij (Genio) grčkoga Vladike šizmatika, koji je nekoliko godina ranije uzdignut na duhovnu vlast cijele NACIJE (Nazione)”, piše „Istorija godine MDCCXCVII”.

„Zlim okom gledao je Mahmut na suśednu CRNOGORSKU NACIJU (Montenegrina Nazione), koja je u jednostavnosti svojih običaja i mudrosti svojih zakona pronašla osnovnu nadu svoje nezavisnosti, čudo koje je čuvao i branio ratnički naraštaj i nepristupačne stijene koje su vodile do granica njezina boravišta”.

Premijerno u Crnoj Gori, objavljujem faksimile iz „Istorije godine MDCCXCVII”, koja prije 225 godina donosi izvještaj o vojničkome trijumfu crnogorske nacije…

.