DeFi i san o uklanjanju posrednika

Piše: Ana Nives Radović

Finansije su se oduvijek oslanjale na posrednike, pa su banke čuvale depozite, brokeri spajali kupce i prodavce, klirinške kuće usklađivale trgovinu, a osiguranja preuzimala rizik u vremenu u kojem je povjerenje predstavljalo odnos prema instituciji. Danas, kada se ono vezuje za kod, ovaj odnos preokrenule su decentralizovane finansije ili, jednostavnije, DeFi.

DeFi umjesto posrednika nudi matematiku, a pametni ugovori, samostalno izvršivi sporazumi zapisani na blockchainu, omogućavaju da se automatski sprovode pravila finansija, bez posrednika, što nije tek puka transformacija sistema, već izazov samoj arhitekturi novca.

Na prvi pogled DeFi izgleda kao digitalna riznica, sa bogatom ponudom digitalne imovine. Međutim, ispod površine stoji ozbiljna ideja otkako su Ethereum mreža, a zatim i njeni imitatori učinili finansije programabilnim, pa dok bankarski kredit zahtijeva slojeve papirologije, provjera i čuvanja sredstava, DeFi ugovor obavlja istu funkciju kroz kod tako što zaključava kolateral, obračunava kamatu i prodaje kolateral neplatiša, a sve to za samo nekoliko sekundi, vidljivo svima.

Protokoli za trgovinu, pozajmljivanje, osiguranje i derivati u obliku tokena procvjetali su u paralelni finansijski sistem, jednako dostupan iz bilo koje geografske tačke ili jurisdikcije.

Ovaj paralelni sistem posebno je važan za društva u čijim ekonomijama inflacija raste, a platni sistem ne omogućava sve ono što postoji u ostatku svijeta, pa doznake poslate preko blockchaina zaobilaze kompanije za transfer novca i njihove naknade.

Za stotine miliona ljudi isključene iz tradicionalnog bankarstva, sve što je potrebno jeste pametni telefon i internet konekcija. Transparentnost ovdje takođe nije marketinški slogan već podrazumijevana stvar, s obzirom na to da su informacije o svakoj transakciji, pravilu ili neuspjehu dodate kao digitalni zapis i svima dostupne.

Takođe, mogućnost da se protokoli „slažu“, kombinujući trgovinu sa pozajmljivanjem ili osiguranje sa derivatima, učinila je inovacije munjevitim, a finansijski sistem sklopljen poput kockica. Ipak, rizici su jednako očigledni kao i obećanja.

Kod predstavlja pravilo, što ne isključuje mogućnost da pravilo bude puno grešaka. Neuspjesi pametnih ugovora već su korisnike koštali milijarde, Ethereum je popustio pod sopstvenom popularnošću, uz naknade koje su ponekad premašivale vrijednost transakcija. Koncentracija je još jedan paradoks, pa uprkos pričama o decentralizaciji, mnogi protokoli se snažno oslanjaju na šačicu stejkoina ili infrastrukturnih provajdera.

Pored svega toga pojavljuje se regulator, što otvara pitanje treba li protokol tretirati kao banku, tržište ili, jednostavno, kao softver. Zvaničnici oklijevaju, ali njihove konačne odluke će odrediti hoće li DeFi biti uklopljen u mejnstrim ili će se od njega prije toga tražiti prilagođavanja.

DeFi je, u suštini, način da finansijske proizvode učinimo univerzalno dostupnim, bez potrebe da iko odlučuje ko može da učestvuje, pa umjesto da banka ili institucija procjenjuje rizik i postavlja pravila, u DeFi sistemu se rizik modeluje matematički, a pravila se sprovode automatski kroz kod. To znači da se mogu praviti kompleksi finansijski instrumenti, od kreditnih fondova do tržišta derivate, koji funkcionišu bez ljudskog uplitanja, a svako može provjeriti kako sistem radi i koji su njegovi uslovi, tako da DeFi zapravo predstavlja finansijski softver koji radi na globalnom nivou, konstantno i predvidivo.

Suštinski izazov DeFi-ja je balans između autonomije i sigurnosti, s obzirom na to da svaki pametni ugovor mora da bude precizno dizajniran, bez greške, jer jedna greška može dovesti do gubitka sredstava. Istovremeno, modularna struktura protokola omogućava kombinovanje funkcija na načine koji bi u tradicionalnim finansijama bili nemogući ili prespori, stvarajući potpuno novu dinamiku da se inovacija dešava gotovo trenutno, a korisnici su ti koji preuzimaju direktnu odgovornost za rizik. DeFi, dakle, nije samo alat, već eksperiment u redizajniranju samog koncepta finansijske autonomije.

U regulatornom smislu polako se javlja podjela, pa se s jedne strane pojavljuju eksperimenti sa tokenizovanim fondovima i obavljaju izvršenje transakcija, a s druge open-source insistiraju na sistemima otpornim na cenzuru, imunim na zarobljavanje od strane korporacija ili države, što znači da u ovom procesu jedan put vodi ka integraciji, a drugi ka finansijskoj suverenosti, pa je ishod prilično nepredvidiv.

Ono što jeste predvidivo je da DeFi nije prolazni trend, već sve zastupljenija praksa sa ozbiljnom perspektivom, jer kao što je internet promijenio komunikaciju, on ima mogućnost da promijeni logiku razmjene vrijednosti. Ambicija koja stoji iza DeFi filozofije nije samo da zamijeni banke, već da preokrene pretpostavku da su finansijama potrebni posrednici.

--------------------

Edukativni serijal „Od kovanica do kodova“ je autorski projekat namijenjen razvoju finansijske i finansijsko-tehnološke pismenosti, a čini ga 100 članaka koje od 1. oktobra u okviru FinTech rubrike Antena M objavljuje dva puta sedmično. 
Kombinovanjem tema iz oblasti platne industrije, savremenog bankarstva i digitalizacije sa pričom o ulozi i istoriji novca serijal je osmišljen da omogući uvid u širu sliku značenja vrijednosti i razmjene koja se od nastanka do danas odvija na istim principima.